بزرگنمايي:

ایران پرسمان - برای این که میزان غفلت انسان کم شود چه راه هایی وجود دارد؟
سوال
برای این که میزان غفلت انسان کم شود چه راه هایی وجود دارد؟
پاسخ
مقدمه
غفلت گاهی اختیاری و گاهی جبری است و آنچه مورد نکوهش است غفلت اختیاری است یعنی آن جایی که ما می توانیم توجه کنیم و نمی کنیم غفلت مورد نکوهش قرآن در مورد سه امر است:
1. غفلت از یاد خدا.
 2. غفلت از آیات و نشانه های خدا.
 3. غفلت از آخرت.[1] با نگاهی اجمالی می‌توانیم سرآغاز غفلت‌ها را در دو امر ببینیم:[2] الف. عوامل درونی مثل هوای نفس ب. عوامل بیرونی (دنیا، شیطان و…)
با توجه به این مقدمه نکاتی بیان می‌داریم که هر کدام به نحوی می‌تواند سبب کاهش غفلت گردد.
1. بینش
بچه ای که نمی داند آتش می سوزاند به راحتی نزدیک آن می شود و حتی دستش را داخل آن می برد. انسانی که به جایگاه خود (کرامت، فضیلت و…) در هستی آگاه نیست، وظائف خود را در قبال خدا، خود و دیگران نمی داند و نسبت به خالق هستی و صفات او اطلاعات خوبی ندارد مسلماً برنامه خودسازی و زندگی خوبی نخواهد داشت و بعید نیست که در سرازیری غفلت قرار گیرد؛ به همین دلیل اولین قدم هوشیاری، شناخت مسائل فوق است که در این­باره باید مطالعه کرد و شبهات را پرسید.
2. امور دنیوی
ما انسان ها به امور اطراف خود و امور مادی (زندگی، تحصیل، شغل و…) توجه فراوانی می کنیم و این امر می تواند ما را ساعت ها و روزها و… به خود مشغول کند و از امور معنوی غافل کند به همین دلیل باید با جهان بینی الهی به دنیا نگاه کنیم، پشت هر نشانه ای از هستی حکمتی از خدا ببینیم، اختلاف رنگ ها و زبان ها و… ما را به یاد خدا بیندازد.
برای این که امور دنیوی ما را به خود مشغول نکند چه کارهایی باید انجام دهیم؟ برای پاسخ این سؤال به نکات زیر توجه کنید:
الف) تفکر
در مورد نشانه های خدا، آفرینش، هدف خلقت، تفکر کنیم از خود بپرسیم از کجا آمده ام به کجا خواهم رفت و… .
ب) اهل ذکر بودن
ذکرهای کوتاه و پرمغز وقتی با تأمل گفته شوند حالتی از هوشیاری دائمی را در انسان ایجاد می کند و باعث می شود که نفس دائماً سپاسگزار خدا باشد و نسبت به توطئه های هوس و شیطان حالت دفاعی به خود بگیرد و از آرامش حاصل از آن استفاده کنیم؛ چرا که وقتی انسان همیشه متوجه یک «پایگاه ایمن» قادر، حکیم، عالم، مهربان و… باشد پیوسته احساس راحتی می کند می داند که آنکه خالق اوست درهمه حال حافظ اوست به همین دلیل است که حضرت علی ـ علیه السلام ـ می فرمایند مؤمن دائم در حال ذکر و بسیار اهل فکر کردن است؛ (المؤمن دائم الذکر کثیر الفکر)[3] و نیز می فرماید: «کسی که مشغول به ذکر خداست همنشین ونزدیک به خداست (ذکر الله سبحانه مجالسته).
ج) موعظه
یکی از امتیازات شیعه، داشتن مجالس وعظ و سخنرانی است این سخنان پیوسته انسان را در حال بیداری نگه می دارند افرادی که اهل این مجالس باشند و از وعظ مستقیم و یا غیرمستقیم (سخنرانی و…) استفاده کنند نسبت به افرادی که به این امور توجه ندارند حالات معنوی بهتری دارند.
د) نصیحت و خیرخواهی
مؤمنان دلسوز همدیگرند وقتی می‌بینند که دوست مؤمنشان در اشتباه است نمی‌توانند بی‌اعتناء باشند. آنها را به خوبی ها سفارش می کنند و از بدی­ها باز می دارند. ما می توانیم با گزینش دوستان مؤمن، امین و عالم و عامل از خیرخواهی های آنها استفاده کنیم؛ حتی خودمان برای پیشرفتمان از آنها بخواهیم که عیب های ما را گوشزد کنند. از این روی که امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرمایند: «بهترین برادران من کسی است که عیب های مرا به من هدیه کند»؛ یعنی همان گونه که هدیه انسان را خوشحال می کند مؤمن نیز از شناخت صفات خود برای برطرف کردن آنها خوشحال می شود (احبُّ اِخوانی الیّ مَن اهدی الی عیوبی)[4]
هـ) فعال باشید
گاهی انسان متوجه غفلت خود می شود که بهترین کار در آن موقع جلوگیری از ضرر است یعنی اینکه نگوییم همین چند لحظه است بعد جبران می کنم؛ بلکه بگوییم چه تضمینی است که بازگردم و وقت بازگشت را داشته باشم و بدانیم که سقوط در دره غفلت گام به گام و تدریجی است به همین سبب است که اغلب، متوجه سقوط خود نیستیم. اگر چشم باز کنیم و به گذشته خود نگاه کنیم می بینیم که چقدر گام به گام از مسیر رشد دور شده ایم و نفس و شیطان به ما گفته اند مشکلی ندارد همین یک بار است (درست مثل فرد سیگاری که از یک نخ یک نخ شروع کرد وقتی به خود آمده که یک پاکت یک پاکت سیگار می کشد و ترک آن برایش سخت است). خداوند برای همین توبه را واجب فوری اعلام کرد (توبه از گناه اشتباه و خطا) همین طور باید نسبت به مجالس خود انتخابگر باشیم یعنی اگر می بینیم که این مجالس ما را از مسیر رشد دور می کند تلاش کنیم آن را تغییر دهیم اگر نمی توانیم آن را تغییر دهیم از آن مجلس فاصله بگیریم.[5]
و) خود اصلاحی(مشارطه، مراقبه و محاسبه و معاقبه)
در معارف دینی به ما توصیه شده که برای رشد خود برنامه خودسازی داشته باشیم و طبق محاسبه پیش برویم. امام کاظم ـ علیه السلام ـ می فرمایند: «کسی که همه روزه به حساب خویشتن رسیدگی نکند از ما نیست». (150 درس زندگی، ص 51) در مشارطه از اول صبح با خود شرط کنید که آن روز وظائف خود را به خوبی انجام دهید و از گناهان نیز بپرهیزید. و مُراقبه یعنی در طول روز مراقب خود و اعمال خود باشید تا از آنچه با خود عهد کرده اید تخطّی نکنید. در مُحاسبه آخر شب به حساب کارهای خود برسید، بررسی کنید تا چه مقدار به وظایف خویش مقید بوده اید و چه مقدار کوتاهی کرده اید. سپس نوبت به مُعاتبه می رسد؛ یعنی اگر در محاسبه متوجه لغزش ها و اشتباه­هایی در رفتار شدید خود را تنبیه کنید (روزه ـ انفاق ـ تلاوت قرآن یا کار خیر دیگر تا گذشته جبران شود).[6] دفتری برای این کار بردارید و از آن استفاده کنید.
3. دیدار علماء
در برنامه خود از دیدار علما و دوستان صالح غفلت نورزید. اصحاب حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ به ایشان گفتند ما با چه افرادی مجالست بکنیم؟ ایشان فرمودند: «با کسی که دیدارش شما را به یاد خدا اندازد، سخن او به دانش شما بیفزاید و عمل او رغبت به آخرت را در شما ایجاد کند».
4. دیدار و عیادت مریض
به عیادت بیمار بروید که در آن هنگام، انسان متوجه نعمت سلامتی خود می شود و سبب خوشحالی و نشاط بیمار می گردد. این نیز مایه رشد انسان است.
5.شرکت در تشییع جنازه
در تشییع جنازه و مراسم مؤمنین شرکت کنید. یادآوری مرگ بهترین موعظه برای ما انسان هاست.
6. زیارت قبور مخصوصاً ائمه و امام زادگان و علماء ربّانی
7. مطالعه کتب اخلاقی
با مطالعه کتب اخلاقی به استعدادهای مثبت و منفی خود پی ببرید و بیماری های روحی را بشناسید؛ برای این منظور بهتر است مطالعه اندک و مداوم داشته باشید نه اینکه آن را یک دوره با عجله از اول تا آخر بخوانید خود این کار (اندک و مداوم) باعث توجه دائمی می گردد.
8. مطالعه حالات عرفا
این مباحث شیرین است و انسان با خواندن آن می تواند به مقام و درجه ای که برسد واقف می شود و انگیزه حرکت و غفلت زدایی بیشتری در او ایجاد می شود.[7]
9. اعتدال
همیشه اعتدال را حفظ کنید. (مطالعه، تفریح، کار، خواب، رسیدگی به امور زندگی و…).قرآن در توصیف مؤمنین می­فرماید: «آنها افرادی هستند که تجارت و کار، آنها را از خداوند باز نمی دارد»؛ یعنی انسان باید در همه حال حالت توجه را حفظ کند نه اینکه برای خودسازی از همه فاصله بگیرد و در گوشه ای بخزد.
پی نوشت ها:
[1] . شیروانی، علی؛ چکیده اخلاق در قرآن، 1379، چاپ دوم، ج دوم، ص 60.
[2] . همان، جلد اول، ص 59.
[3] . میزان الحکمه، دوره چهار جلدی، دارالحدیث قم، چاپ اول، 1416، جلد 2، ص 966.
[4] . مصباح یزدی، محمد تقی؛ پندهای امام صادق به ره جویان صادق، 1381، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ص 172، اقتباس.
[5] . مکارم شیرازی، 150 درس زندگی، مدرسه امام علی بن ابیطالب، 1380، چاپ 17، ص 130.
[6] . پندهای امام صادق، ص 27 (خلاصه).
[7] . ر.ک: مقدادی، علی، نشان از بی نشان ها، محمدی ری شهری، محمد، کیمیای محبت.
برای این که میزان غفلت انسان کم شود چه راه هایی وجود دارد؟ / مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم