بزرگنمايي:

ایران پرسمان - آرمان ملی /متن پیش رو در آرمان ملی منتشر شده و انتشار آن در آخرین خبر به معنای تایید تمام یا بخشی از آن نیست
اظهارات وزیر امور خارجه درباره احتمال مذاکره مستقیم با آمریکا تا حدود زیادی فضای مذاکرات را تحت تأثیر قرار داده است. این در حالی است که خبرهای غیررسمی حاکی از ارسال پیام‌هایی از سوی آمریکا برای مذاکره مستقیم با ایران بود. اگر مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا وارد فاز مذاکره مستقیم شود این احتمال وجود دارد که مذاکرات زودتر به نتیجه برسد به‌جای یک توافق موقت طرفین درنهایت به یک توافق دائم دست پیدا کنند که می‌تواند سنگ بنای رابطه ایران و آمریکا و کاهش خصومت‌ها شود. «آرمان ملی» برای بررسی این موضوع با دکتر علی بیگدلی تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده است. دکتر بیگدلی معتقد است: «بهتر است در مدتی که از ریاست جمهوری بایدن باقی‌مانده ما به یک توافق محکم و همه‌جانبه با آمریکا دست پیدا کنیم و کاری کنیم که راه‌های شکست چنین توافقی کاملا بسته شود. ایران باید از آمریکا این مطالبه گری را داشته باشد که با توجه به اتفاقی که در دوران ریاست جمهوری ترامپ رخ داد در صورت توافق جدید راه نفوذ دیگری در توافق وجود نداشته باشد و کسی نتواند دوباره و بدون پرداخت هزینه از برجام خارج شود.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.
 وزیر خارجه در تازه‌تریـــن اظهارات خود مذاکره مستقیم با آمریکا را رد نکرده و عنوان کرد در صورت نیاز این مذاکره صورت خواهد گرفــت. آیا شرایط مذاکرات ایران را به سمت چنین تصمیمی کشانده و یا اینکه اظهارات امیر عبداللهیان در پاسخ به پیام‌هایی است که آمریکایی‌ها برای ایران ارسال می‌کنند؟
 مذاکرات ایران و کشورهای غـــربی در حالی برگزار می‌شود که کشورهایی مانند روسیه بین ایران و آمریکا واسطه‌گری می‌کردند. روسیه نیز در این مذاکرات بیش از اینکه به منافع طرفین توجه کند به دنبال منافع خود بود. به همین دلیل نیز ایران به این جمع‌بندی رسید که ادامه این وضعیت به سود ایران نیست و اهداف از پیش تعیین‌شده را محقق نمی‌کند. ما باید این نکته را در نظر داشته باشیم که تابوی مذاکره مستقیم با آمریکا در دولت آقای روحانی و توسط ظریف و جان کری شکسته شده است و دیگر مذاکره با آمریکا برای ما یک تابو نیست. جان کری و محمدجواد ظریف به‌عنوان وزرای خارجه دو کشور بارها باهم به‌صورت رودررو مذاکره کردند که تا قبل از آن سابقه نداشت. درنتیجه نمی‌توان مذاکره احتمالی آینده با آمریکا را یک اتفاق جدید و تابوشکنی قلمداد کرد. در دولت روحانی طرفین مذاکره به این نتیجه رسیدند که برای اینکه مذاکرات به نتیجه برسد و توافق صورت بگیرد باید بین ایران و آمریکا به‌صورت مستقیم مذاکره صورت بگیرد. پس ‌از اینکــه این اتفاق رخ داد نیز کشورهای دیگر توافق را امضا کردند. در دولت آقای رئیسی ایران در ابتدا با حجم زیادی از مطالبات وارد مذاکرات شد. بااین‌وجود هرچه بیشتر از مذاکرات گذشت رویکرد ایران عقلایی‌تر شد و از برخی مواضع خود عقب‌نشینی کرد. شرایط داخلی کشور نیز در این موضوع نقش داشت. به همین دلیل نیز در شرایط کنونی ایران تصمیم گرفته با کنار گذاشتن واسطه‌ها به‌صورت مستقیم با آمریکا مذاکره کند. دلیل دیگری که ایران به این نتیجه رسید که بهتر است به‌صورت مستقیم با آمریکا مذاکره کند سفر آقای رئیسی به مسکو بود. 
این سفر چه نقشی در تغییر رویکرد ایران داشت؟
واقعیت این است که استقبال سرد روسیه از سفر آقای رئیسی به این کشور ما را به این نتیجه رساند که روسیه نمی‌تواند کشوری باشد که انتظارات ما را در شرایط کنونی برآورده کند. به همین دلیل نیز رویکرد ایران تغییر کرد و ایران در چرخش عقلایی و صحیح تصمیم گرفت به‌جای واسطه قرار دادن روسیه به‌صورت مستقیم با آمریکا مذاکره کند. اینکه مذاکره مستقیم ایران و آمریکا چگونه در چه فضایی و با چه رویکردی صورت خواهد گرفت موضوع جداگانه‌ای است. با این‌ وجود توصیه من به مسئولان تصمیم گیر جامعه این است که ما حتی اگر بتوانیم یک روز نیز زودتر تحریم‌ها را برداریم به سود اقتصادی کشور خواهد بود. ایران باید این نکته را در نظر بگیرد که با توجه به ساختارهای حقوقی که در آمریکا وجود دارد اینکه ما به دنبال راستی آزمایی و تضمین برای عدم خروج روسای جمهور آینده آمریکا از برجام هستیم امکان‌پذیر نیست و در عمل به شکست منجر خواهد شد. بر اساس قانون اساسی آمریکا هر رئیس‌جمهور تنها مسئول تصمیماتی است که خود می‌گیرد و شرایط به شکلی نیست که تصمیم یک رئیس‌جمهور برای روسای جمهور بعدی لازم‌الاجرا باشد. درنتیجه بهتر است در مدتی که از ریاست جمهوری بایدن باقی‌مانده ما به یک توافق محکم و همه‌جانبه با آمریکا دست پیدا کنیم و کاری کنیم که راه‌های شکست چنین توافقی کاملا بسته شود. ایران باید از آمریکا این مطالبه گری را داشته باشد که با توجه به اتفاقی که در دوران ریاست جمهوری ترامپ رخ داد در صورت توافق جدید راه نفوذ دیگری در توافق وجود نداشته باشد و کسی نتواند دوباره و بدون پرداخت هزینه از برجام خارج شود. در انتخابات2024 آمریکا به‌احتمال‌زیاد بایدن دوباره به عنوان رئیس‌جمهـــور آمریکــا انتخاب نخواهد شد و در نتیجـــه شانس جمهوریخواهان برای ریاست جمهوری بیشتر خواهد شد. البتــه اینکه شانس ترامپ بیشتر باشد یا یک جمهوریخواه دیگر، بستگی به شرایط انتخابات خواهد داشت. توافق احتمالی ایران و آمریکا در شرایط کنونی می‌تواند سنگ بنای روابط این دو کشور در آینده باشد و سطح خصومت را کاهش بدهد. بدون تردید این اتفاق می‌تواند نوعی اعتمادسازی بین ایران و آمریکا به وجود بیاورد. در شرایط کنونی ایران و آمریکا راهی به‌جز مذاکره مستقیم برای مرتفع کردن مشکلات خود ندارند. به همین دلیل تصمیم هر دو طرف این است که مشکلات خود را از طریق مذاکره حل کنند. 
در شرایطی که موضــوع مذاکره مستقیم بین ایران و آمریکا مطرح‌شده گمانه‌زنی‌ها درباره مذاکره دائم یا موقت نیز همچنان وجود دارد. در شرایطـــی که ایران و آمریکا به‌صورت مستقیم با هم مذاکره‌کننده احتمال توافق موقت بیشتر است یا دائم؟
به توجه به‌نظام حقوقی که در آمریکا وجود دارد، ایران نمی‌تواند پیش‌شرط توافق کنونی را به یک توافق دائمی موکول کند. بر اساس قانون اساسی آمریکا هر رئیس‌جمهوری تنها می‌تواند در دوره ریاست جمهوری خود برای دولت تعهد ایجاد کند. ترامپ نیز همین رویکرد را دنبال می‌کرد. به همین دلیل در شرایط کنونی ما باید به دنبال توافقی در حد سه سال باقی‌مانده دولت بایدن باشیم. این توافق نیز هم باید مرضی‌الطرفین باشد که منافع هر دو طرف در آن لحاظ باشد و هم اینکه شرایط به شکلی باشد که آمریکایی‌ها دیگر نتوانند به‌راحتی از آن خارج شوند. خروج ترامپ یک تجربه تلخ در سیاست خارجی آمریکا به شمار می‌رود و اغلب کارشناسان و تحلیلگران آمریکایی به این نکته اذعان دارند. درنتیجه شرایط توافق جدید ایران و آمریکا می‌تواند به سمتی حرکت کند که درنهایت به یک قرارداد دائمی تبدیل شود. با توجه به اینکه تنها یک سال دیگر به پایان برجام سال2015 باقی‌مانده اگر قرار است توافقی صورت بگیرد قطعا مدت‌زمان توافق جدید را افزایش خواهند داد. بایدن در اولین سخنرانی که در کاخ سفید انجام داد عنوان کرد ما ممکن است با ایران وارد مذاکره شویم اما این احتمال وجود دارد که مدت‌زمان برجام که تا سال2023 و2025 است تا سال2050 ادامه پیدا کند. موضوع اصلی در شرایط کنونی این است که ایران با چارچوب‌های برجام موافقت کند. این در حالی است که قید زمانی که در توافق جدید ذکر خواهد شد ادامه‌دار خواهد بود. 
رویکرد نگاه به شرق که در دستور کار دولـــت قرار گرفته چه چشم‌انـدازی را در سیاست خارجی پیش روی ایــران قرار می‌دهد؟ دیدگاه شما درباره سفر آقای رئیسی به مسکو چیست؟
سفر رئیسی به مسکو بیشتر یک مانور سیاسی بود. در شرایطی که ما در حال مذاکرات برجامی هستیم درعین‌حال به دنبال یک توافق استراتژیک با روسیه نیز هستیم. از سوی دیگر روسیه قصد ندارد فضای زیادی در اختیار ایران قرار بدهد که این فضا دادن باعث خشم آمریکایی‌ها شود و بر روابط روسیه و آمریکا تأثیر منفی بگذارد. در چنین شرایطی پوتین در دیدار با رئیسی با نوعی بازیگری رفتار کرد. نکته دیگر اینکه در شرایط کنونی روسیه درگیر مناقشه با اوکراین است. به همین دلیل شاید زمانی که آقای رئیسی برای سفر به مسکو انتخاب کردند زمان مناسبی نبود. هرچند نکته مثبت این سفر این بود که چهره واقعی پوتین و روسیه را بیشتر برای مردم ایران آشکار کرد. به همین دلیل نیز ایران به این نتیجه رسید که بهتر است با آمریکا مذاکره شود و راهی به‌جز این نیز وجود ندارد. 
با توجه به نوع تفکرات گروه مذاکره‌کننده و سیاست خارجی ایران مذاکـــره با آمریکا در دولت رئیسی چه تفاوت‌هایی با دولت روحانی خواهد داشت؟
در این زمینه تفاوتی وجود ندارد. البته از این نکته نیز نباید غافل شد که مذاکره‌کنندگان فعلی ایران درگذشته مخالف برجام و مذاکره با آمریکا بودند و به همین دلیل انتقادات زیادی به دولت روحانی وارد می‌کردند. امروز که خود وارد مذاکرات شده‌اند به این نتیجه رسیده‌اند که طرف مقابل یعنی آمریکا هیچ تغییری در رفتار خود نشان نمی‌دهد و همان رویکردی که در مقابل دولت روحانی در پیش‌گرفته بود در مقابل دولت رئیسی نیز در پیش‌گرفته است. تیم مذاکره‌کننده دولت رئیسی با حجم زیادی از مطالبات وارد مذاکرات شد که به‌ مرور زمان و با مشاهدات واقعیات از مواضع خود عقب‌نشینی کرد و مواضع خود را متعادل کرد. ما تنها زمانی می‌توانیم در مذاکرات به نتیجه برسیم که با یک دیپلماسی انعطاف‌پذیر وارد مذاکرات شویم و انتظارات خود را از طرف مقابل کاهش بدهیم. بدون تردید با این انتظار که همه تحریم‌ها باید برداشته شود تا ایران به تعهدات برجامی خود عمل کند مذاکرات به نتیجه مطلوب نخواهد رسید. درگذشته این افراد منتقد برجام بودند در بیرون از گود نشسته بودند و مسئولیت نداشتند. از سوی دیگر فضای کشور نیز علیه روحانی بود. به همین دلیل با برجام مخالـــف بودند. با این‌وجود شرایط تغییـــر کرده و کسانی که تا دیروز منتقــد برجــام بودند امروز باید دربــاره آن تصمیم بگیرند. به نظر می‌رســـد این افـــراد به این نتیجه رسیده‌اند که بـــدون احیای برجام امکان گشایش اقتصادی وجود ندارد. هدف رئیسی این است که با اتکا به منابع داخلی به اقتصاد کشور سامان بدهد. این تفکر اقتصاد فعلی ما به این سادگی احیا نمی‌شود. به خاطر عدم امنیت سرمایه‌گذاری سرمایه‌ای حتی از سوی ایرانیان خارج از کشور وارد ایران نخواهد شد و در ماه‌های اول دولت سیزدهم نیز مشکلات فزاینده وجود داشت. در این میان یک نکته وجود دارد و آن این است که دولت جدید و تیم مذاکره‌کننده آن به دلیل اینکه درگیر در کانون‌های قدرت جناح راست هستند ممکن است موقعیت را از دست بدهند و به همین دلیل تیم مذاکره‌کننده ما بیش از آنکه دلواپس و بی‌قرار مذاکرات وین باشد، پاسخگوی کانون‌های قدرت در داخل کشور است و همین امر نیز سبب شده که حصول توافق به تأخیر بیفتد. عدم مذاکره مستقیم عامل مهمی است اما عامل قطعی دلبستگی تیم مذاکره‌کننده ما به کانون‌های قدرت داخلی است. البته به نظر می‌رسد ایران این بار تصمیم دارد مذاکرات را به سرانجام برساند چراکه ما از سه جهت فضای بین‌المللی، منطقه‌ای و داخلی تحت‌فشار هستیم.