دستفروشي از روزگاران قديم يکي از راه هاي تأمين معاش اقشار کم درآمد جامعه بوده است، آنهايي که توان خريد يا اجاره مستغلات تجاري را نداشته يا به دلايل مختلف در بازار به خدمت گرفته نمي شوند.

در گذشته معمولاً دستفروشان جايگاه ثابتي داشتند و در گوشه اي از خيابان، راه پله هاي عمومي يا جلوي در مدارس، ادارات يا فروشگاه ها بساط مي گستردند به اميد يافتن مشتري، فروش جنس و کسب روزي. به مرور سر و کله دستفروشان در سر چهارراه ها و در ميان اتومبيل ها هم پيدا شد. کسب درآمدهاي نه چندان کم از طريق دستفروشي در سر چهارراه ها يا کنار خيابان، بسياري را از اقصي نقاط کشور به شهرهاي بزرگ به ويژه تهران کشاند. حتي در دهه هاي اخير برخي اتباع کشورهاي همسايه که به صورت غيرقانوني و در قالب پناهنده يا مهاجر به کشورمان وارد شده بودند، دستفروشي را آسان ترين راه براي کسب درآمد يافتند. در ميان آنها البته کم نبودند کساني که با تحريک احساسات عابران گدايي مي کردند. هرچند دستفروشان چه در سر چهارراه ها و چه در کنار خيابان ها با پيدا شدن سر و کله ماموران مبارزه با سد معبر فرار را بر قرار ترجيح مي دهند، ولي اين معضل اجتماعي در سال هاي اخير گسترش بيشتري يافته است.

اما پديده اي که اين روزها توجه زيادي را به خود جلب کرده، دستفروشي در قطارهاي مترو است. البته در گذشته هم گهگاه شاهد حضور دستفروشان در اتوبوس ها بوده ايم ولي گستردگي حضور دستفروشان در قطارهاي مترو انسان را به فکر وا مي دارد که مشکلات اقتصادي و اشتغال تا چه اندازه گسترده شده است که افراد مختلفي از زن و مرد و پير و جوان با تيپ ها و پوشش هاي مختلف به دستفروشي در اين وسيله حمل و نقل عمومي مي پردازند. اين پديده نازيبا به خصوص در واگن هاي اختصاصي خانم ها بيشتر خود را نشان مي دهد که شايد بتوان علت آن را موانع حضور زنان براي کسب درآمد در سطح جامعه دانست. به طور کلي يافتن شغل در جامعه ما براي مردان بسيار آسان تر از زنان است؛ به ويژه در مشاغلي که استقلال عمل در آن بيشتر است. دستفروشي يک خانم در قطار مترو شغلي است مستقل با ساعت کاري دلخواه، بدون قوانين و دستورالعمل هاي دست و پا گير، هرچند اضطراب و نگراني براي برخورد با بازرسان قطارها و مصادره اجناس همواره با آنان هست.

در يک سفر درون شهري با مترو، به خصوص در ساعات مياني روز با تعداد زيادي زن جوان، ميانسال و حتي سالمند با تيپ ها و پوشش هاي مختلف برخورد مي کنيم که اجناس مختلفي را در مترو مي فروشند. از دختران جوان با پوشش هاي مد روز و آرايش هاي زيبا گرفته تا زنان ميانسال ژوليده با تن پوش هاي کهنه و حتي کودکاني بدون لباس گرم و جوراب و فقط با يک دمپايي پلاستيکي و زنان سالمندي که حتي قادر به حفظ تعادل خود در هنگام ترمز قطار هم نيستند. ساک ها و کيسه هاي بزرگ مملو از اجناس فروشي، گاهي بر دوش و گاهي در وسط راهرو قطار و حرکت از ميان ازدحام جمعيت درون قطار و تکرار جملات تبليغاتي، ابزارهاي اين قشر از جامعه براي تأمين معاش است. اسباب بازي، لوازم آرايشي، لباس زير و رو، شال و روسري، لوازم تزييني، ابزار آلات، تقويم، فال، لوازم کوچک آشپزخانه و انواع خوراکي هاي بسته بندي شده مانند لواشک، دونات و آدامس از جمله اقلام فروشي در مترو است.

هرچند حضور اين دستفروشان در ميان ده ها مسافر کارمند، دانشجو يا خانه دار مترو چهره زشتي به اين وسيله نقليه سريع السير مي دهد اما بايد اذعان کرد که اشتغال به دستفروشي به مراتب بهتر از تکدي گري، فال گيري، خريد و فروش مواد مخدر يا ... است. تلاش براي کسب روزي حلال نه تنها عيب نيست که بسيار ارزشمند است هرچند انجام هر کاري مستلزم رعايت اصول و قواعدي است.

اذعان به زشتي چهره شهر و به ويژه مترو با وجود دستفروشان به اين مفهوم نيست که بايد با آنها برخورد قضايي کرد، بلکه بايد تلاش کرد تا اين معضل از چهره شهر زدوده شود بي آن که قشر محروم و نيازمند با مشکلات بيشتري مواجه شوند. شايد راه اندازي بازارهاي خوداشتغالي و کمک به ايجاد کسب و کارهاي کوچک به وسيله زنان و به ويژه زنان سرپرست خانواده نه تنها راهي براي تأمين معاش اقشار کم درآمد جامعه باشد بلکه سد و مانعي بر سر راه آناني باشد که با سوءاستفاده از نياز اقشار کم درآمد جامعه از آنان براي انجام کارهاي خلاف استفاده مي کنند.