ایران پرسمان -
هایکو، مسافری از ژاپن
١١٤
٠
خراسان / کوتاه‌ترین قالب شعری ما فارسی‌زبان‌ها، «رباعی» و «دو بیتی» است که هر دو از چهار مصرع تشکیل می‌شوند. کوتاه‌تر از این قالب هم در ادبیات دنیا داریم که تنها از سه بخش تشکیل می‌شود. این گونه شعری که خیلی هم پرطرفدار است، «هایکو» نام دارد. ژاپنی‌ها مبدع هایکو هستند و اولین بار توسط شخصی به نام «ماسائوکا شیکی» در قرن نوزدهم میلادی ابداع شد. یکی از ویژگی‌های اصلی قالب شعری هایکو، طبیعت‌گرا بودن آن است. هنر شاعرِ هایکوسرا این است که در کمترین کلمات و تنها با 17 هجا، بیشترین معنا و مفهوم را منتقل کند. در ادامه، به مناسبت سفر نخست‌وزیر ژاپن به ایران، بیشتر از سبک شعر «هایکو» می‌خوانید.
ویژگی‌های هایکو
هایکو شبیه یک داستانک یا فیلم نامه کوتاهی است که برای چند لحظه تو را درگیر می‌کند، مفهومی را منتقل می‌کند و بعد تمام می‌شود. شاعر در هایکو همه احساسش را تنها در سه خط عمودی بیان می‌کند. اما هایکو هم مانند هر قالب شعری دیگر، ویژگی‌های خاص خود را دارد؛ از جمله پیوند با طبیعت، اشاره به یک فصل و لحظه‌ای خاص از آن، ایما و اشاره‌ای بودن و ترکیب پدیده‌های گذرا با پدیده‌های بی‌انتها. به این هایکو از شاعر معاصر ژاپنی، ساچیکو تاکائو توجه کنید که همه این ویژگی‌ها را دارد: «بر نوک شاخه درخت/ مثل مروارید/ باران بهاری».
ورود به ایران
کوتاه‌ترین قالب شعری جهان در ایران هم دوستداران ویژه‌ای دارد. هایکو یا هوکّو اولین بار در سال 1371 توسط نویسنده مشهور ادبیات معاصر، زویا پیرزاد وارد ایران شد. پیرزاد یک مجموعه هایکوی ژاپنی را به نام «آوای جهیدن غوک» به فارسی ترجمه کرد. بعد از آن، در سال 76، احمد شاملو کتاب «هایکو: شعر ژاپنی از آغاز تا امروز» را به فارسی برگرداند. در سال‌های اخیر نیز، کیارنگ علایی یک مجموعه هایکوی ژاپنی را به نام «هایکو هر جا بخواهد می‌وزد» به فارسی ترجمه کرده است. از جمله کسانی که هایکوی فارسی سروده‌اند، می‌توان به گروس عبدالملکیان، عباس کیارستمی(مجموعه باد و برگ) و عباس حسین‌نژاد(مجموعه تو ابر شو ببار) اشاره کرد. عباس حسین‌نژاد، طنزپرداز خوبی هم هست و هایکوی طنز هم در کارنامه‌اش دارد.
آب تا لب‌هایم بالا آمده/ من اما نمی‌میرم/ من ماهی می‌شوم (گروس عبدالملکیان)
اقاقیای سپید یا بهار نارنج/ عطر پراکنده در حیاط/ صبح ِاردیبهشتی (عباس حسین‌نژاد)
از پشه‌ها در امان نیستند/ نه میزبان، نه مهمان/ نه گل‌های داوودی (هایکوی طنز، عباس حسین‌نژاد)
سیب از درخت/ فرو افتاد و من/ به جاذبه تو اندیشیدم (عباس کیارستمی)
در ادبیات جهان
قالب سه خطی هایکو به زبان و ادبیات سایر کشورها هم راه پیدا کرده است؛ از عرب‌ها گرفته تا آمریکایی‌ها، روس‌ها، فیلیپینی‌ها و... همه به هایکو علاقه‌مند شده‌اند و اشعار زیبایی را در این قالب سروده‌اند.
کلیسای روستا/ آلاله‌های زرد و گزنه‌ها/ می‌روید بر سنگ‌ها (شیلا ویندسُر، شاعر انگلیسی)
آرام آرام/ بهار می‌آید/ با قدم‌های لک‌لکان (عمر ضرغام، شاعر سوری)
گل چیدن/ می‌گوید که به یاد آورم/ گل‌های فراموشم نکن (هورتنسیا آندرسون، شاعر آمریکایی)
نویسنده: الهه آرانیان