خانواده اولين و بادوام ترين عامل در تکوين شخصيت کودکان و نوجوانان و زمينه ساز رشد جسماني اخلاقي عقلاني و عاطفي آنان است. فرزندان ما در خانواده رشد مي کنند بزرگ مي شوند صفات مثبت و منفي را ياد مي گيرند، راه و رسم زندگي را با تقليد از اعمال ما (والدين) مي آموزند و آن چه را که درباره ما درک مي کنند به ديگران تعميم مي دهند.

زنون حکيم، مردي را بر ساحل دريا اندوهگين ديد که بر دنيا غم مي خورد حکيم به او گفت: بر دنيا غم مخور، اگر در نهايت توانگري در کشتي بودي و کشتي ات در دريا شکسته بود و در حال غرق شدن بودي، آيا نهايت آرزوي تو اين نبودکه نجات يابي به قيمت از دست دادن تمام دارائيت؟ گفت: آري، پس به او گفت: اگر بر دنيا فرمانروايي داشتي و همه افراد پيرامونت قصد کشتن تو را داشتند آيا آرزوي تو نجات يافتن از دست آنان نبود حتي به بهاي از دست دادن هر آنچه داري؟ گفت: آري، گفت اکنون گمان بر تو همان توانگر هستي و اينک همان پادشاه که ثروت و قدرت را از دست داده اي ولي جانت را به سلامت حفظ کرده اي. مرد به سخن او آرام گرفت.

خانواده اولين و بادوام ترين عامل در تکوين شخصيت کودکان و نوجوانان و زمينه ساز رشد جسماني اخلاقي عقلاني و عاطفي آنان است. فرزندان ما در خانواده رشد مي کنند بزرگ مي شوند صفات مثبت و منفي را ياد مي گيرند، راه و رسم زندگي را با تقليد از اعمال ما (والدين) مي آموزند و آن چه را که درباره ما درک مي کنند به ديگران تعميم مي دهند. پس چه خوب است محيطي در خانواده خود فراهم کنيم که آکنده از صفا و صميميت شادي و نشاط مهر و عطوفت تفريحات مناسب و گردش هاي به موقع باشد.

شادي در قرآن

شادي 2 نوع است:

1. مذموم

«... إِذا أَذَقْنَا الْإِنْسانَ مِنَّا رَحْمَةً فَرِحَ بِها وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ فَإِنَّ الْإِنْسانَ کَفُورٌ»(شوري،48)

هنگامي که ما رحمتي از سوي خود به انسان مي چشانيم مغرور و غافل مي شود. و اگر بلائي به خاطر اعمالي که انجام داده اند به آنها رسد به کفران مي پردازند.

هنگامي که ما به انسان رحمتي از ناحيه خود مي چشانيم حالت غرور و غفلت به او دست مي دهد، و از ياد خدا غافل مي گردد. هنگامي که بلائي به خاطر اعمالي که انجام داده دامانش را بگيرد انسان به کفران مي پردازد. نه نعمتهاي الهي از طريق انگيزه شکر منعم او را بيدار و به شکرگزاري و معرفت و اطاعت او وامي دارد، نه مجازات هايي که به خاطر گناهان دامنگيرش مي شود او را از خواب غفلت بيدار مي کند، و نه دعوت پيامبر(ص) در او اثر مي گذارد.

اسباب هدايت از نظر «تشريع» دعوت رسولان خدا، و از نظر «تکوين» گاه نعمت و گاه مصيبت است، اما در اين کوردلان بيخبر هيچ يک از اين امور مؤثر نمي افتد، مقصر آنها هستند تو نيستي، تو وظيفه ابلاغ را انجام داده اي.

نعمتها و مصائب اين دنيا هر چه باشد در مقابل نعمتها و مصائب آخرت چيز اندکي است، و يا اينکه اين افراد کم ظرفيت با مختصر نعمتي مست و مغرور، و با مختصر مصيبتي مايوس و کفور مي شوند.

اين نکته نيز قابل توجه است که نعمت را به خودش نسبت مي دهد چرا که مقتضاي رحمت او است، و مصائب و بلاها را به آنها، چرا که نتيجه اعمال خودشان است. سپس براي نشان دادن اين واقعيت که هر گونه نعمت و رحمت در اين عالم از سوي خدا است، و کسي از خود چيزي ندارد، به يک مساله کلي و يک مصداق روشن آن اشاره کرده، مي فرمايد «مالکيت و حاکميت آسمانها و زمين براي خدا است و هرچه بخواهد مي آفريند و به همين دليل همه ريزخوار خوان نعمت او هستند، و نيازمندان لطف و رحمت او، لذا نه غرور به هنگام نعمت منطقي است، و نه ياس به هنگام مصيبت! (تفسير نمونه، ج 20، ص482)

2. پسنديده

«قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِکَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ» (يونس،58)

بگو به فضل و رحمت خدا بايد خوشحال شوند که از آنچه گردآوري کرده اند بهتر است.

با توجّه به شفا، موعظه و رحمت بودن قرآن که در آيه قبل بود، ظاهر اين آيه آن است که مراد از فضل و رحمت، همان تمسّک به قرآن باشد. به فرموده ي حضرت علي(ع): روز قيامت ندا مي دهند که هر کشاورزي گرفتار آفتي مي شود، جز آنان که در مزرعه قرآن کشتند، پس در زمين قرآن کشت کنيد. (نهج البلاغه، خ 17) پيامبر(ص) فرمود: هر کس را که خداوند به نعمت اسلام و فهم قرآن مفتخر ساخت ولي او احساس بدبختي کند واقعاً بدبخت است و تا روز قيامت مهر بدبختي بر پيشاني او زده مي شود. سپس اين آيه را تلاوت نمود. (تفسير نور الثقلين) و در روايت ديگري فرمودند: به سراغ قرآن برويد تا زندگي تان زندگي سعيدان و مرگتان مرگ شهيدان باشد و از حسرتِ روز قيامت نجات يابيد، چرا که قرآن، کلام خداوند رحمن و مانع و اماني از شرّ شيطان و سبب برتري و سنگيني ميزان است. (بحار، ج 89، ص19)

در روايات، فضل و رحمت، به نبوّت و امامت تفسير شده است).تفسير نورالثقلين(چنان که فضل به نعمت هايِ عامّ الهي و رحمت به نعمت هاي خاصّ خداوند تفسير شده است. (تفسير الميزان)


پيامبر اکرم(ص) فرمود: اهل ايمان بدانند که نعمت دين از همه اموال کافران بهتر است و بايد بدان شاد باشند. (تفسير صافي)

به قانوني همچون قرآن که شفا، موعظه، هدايت و رحمت است افتخار کنيم که از همه قوانين بشري برتر است. به نعمت ولايت شاد باشيم، نه به مال و مقام. نعمت ها را از فضل الهي بدانيم، نه از خود تا شادي ما رنگ الهي بيابد و سبب فخرفروشي و تکبّر نگردد. تنها نعمتي که برخورداري از آن بايد سبب شادماني باشد، قرآن است. نعمت هاي مادّي، گاهي سبب فتنه و فساد شده و زودگذر است، ولي نعمت هاي معنوي، پايدار و سبب رشد است. نعمت هاي معنوي، برتر از تمام نعمت هاي مادّي است. (کسي که بهره اي از قرآن دارد، نبايد از تنگدستي خود و دارايي ديگران اندوهناک باشد) (تفسير نور، ج 5، ص230)

شادي حقيقي

1. شادي پرهيزکاران در قيامت: امام ششم فرمود قيامت عروسي اهل تقوي است شرح چون که در روز قيامت مردمان با تقوي نتيجه اعمال خير خويش را دريافت مي کنند و با سرور و شادي وارد بهشت مي شوند و به وصال حوريان عنبر سرشت مي رسند (خصال، ج 1، ص69)

2. شادي روح شيعيان هنگام ورود به بهشت : فردي از امام باقر عليه السّلام پيرامون آيه:... وَ يَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ «1»، پرسش کردم. حضرت عليه السّلام فرمود: به خدا سوگند، ايشان همان شيعيان ما هستند، آن هنگام که روحشان به بهشت رود و از سوي خداوند عزّ و جلّ پذيرايي شوند خواهند دانست و يقين کنند که بر حق و بر دين الهي بوده اند، و مژده شادي دهند به برادران پسين خود که هنوز به آنها نپيوسته اند که نه ترسي بر آنهاست و نه غمگين گردند. (بهشت کافي، ص200 )

3. شادي روزه دار: امام صادق(ع) فرمود: روزه دار دو شادي دارد: يکي شادي موقع افطار، و ديگر شادي موقع ملاقات پروردگار. (خصال، ج 1، ص75)

4. پاداش آن کس که بر دل برادر مؤمنش شادي نشاند: امام صادق(ع) فرمود: چون خداوند مؤمن را از گورش در آورد پيکري با او خارج شود که در پيش رويش گام بردارد و هرگاه که آن مؤمن هراسي از هراس هاي روز رستاخيز را بيند آن پيکر او را گويد: اندوهگين مباش و مترس و تو را به شادي و بزرگداشت از سوي خداوند بشارت باد، پس پيوسته او را به شادي و بزرگداشت از سوي خداوند مژده دهد تا در پيشگاه خداي شکوهمند باز ايستد و خداوند حسابرسي او را آسان گيرد و دستور دهد که به بهشت در آيد و آن پيکر در پيش روي او گام بردارد و مؤمن به او گويد: خدا تو را رحمت کند! چه نيکو همراهي بودي که همراه من از گور در آمدي و پيوسته مرا به شادي و بزرگداشت از سوي خدا مژده دادي تا آنچه را که مژده مي دادي ديدم؛ پس بگو که تو کيستي؟ آن پيکر گويد: من شادي اي هستم که بر دل برادر مؤمن خويش نشاندي. خداوند مرا از آن شادي آفريد تا تو را بشارت دهم. (ثواب الاعمال، ص: 345)

شادي در خانواده

روزمرگي افتادن در دام توهمات و خرافات عدم قبول مسئوليت بي تفاوت نسبت به آموزه هاي علمي مکتبي و از نقاط ضعف يک خانواده خوشبخت است. لذا در اين سطور به ارائه برخي توصيه ها در خصوص اين مطلب خواهيم پرداخت:

1. يکي از عمده ترين راه هاي خوشبختي در زندگي رضايت و خشنودي به قضا و قدر الهي است. آن چنان که حضرت علي(ع) مي فرمايد: «ان رضيتم بالقضا طالبت عيشکم» اگر به مقدرات الهي راضي شديد زندگي شما شيرين و گوارا مي شود. (غررالحکم ج3 ص66) و يا در جايي ديگر امام صادق(ع) مي فرمايد: «نشاط و شادي در پرتو راضي بودن به رضاي خدا و يقين به دست مي آيد و اندوه و غم در شک و ناخشنودي به مقدرات الهي حاصل مي شود.»

2. انسان سعادتمند انساني است که بر قدرت لايزال الهي توکل دارد و در انجام هر کاري حتي موفقيت يا شکست در هر امري را خواست خدا مي داند.

3. داشتن تفکر مثبت در زندگي و خوشبيني معقول رمز خوشبختي در زندگي است. منفي نگرها هميشه نيمه خالي ليوان را مي بينند. چنين افرادي عينک بدبيني به چشمان خود دارند اشتباهات کوچک را بزرگ مي شمارند از کاه کوه مي سازند و بدين صورت زندگي را در کام خود و ديگران تلخ مي کنند. اما مثبت نگرها هميشه نيمه پر ليوان را مي بينند خطاها و لغزش هاي ديگران را ناديده مي گيرند و با ديد مثبت و منطقي با آن ها برخورد مي کنند. اين قبيل انسان ها زندگي را نشاط انگيز مي کنند و در سايه شادي و نشاط است که افراد خانواده و حتي جامعه رشد مي کنند و به شکوفايي مي رسند.

4. مهرباني ها و اظهار محبت هاي کوچک بسيار اهميت دارند و خانواده را به کانوني گرم و صميمي و با طراوت تبديل مي کنند. وقتي شوهر از سرکار برمي گردد و وارد خانه مي شود همسرش به گرمي از او استقبال مي کند به او سلام مي کند. خسته نباشيد مي گويد و بلافاصله يک استکان چاي جلوي او مي گذارد. شوهر بدون درنگ با داشتن تبسمي بر لب از همسرش تشکر و قدرداني مي کند و مثلا مي گويد: از اين که چنين همسري دارم خدا را شکر مي کنم و به خود مي بالم. بدين صورت است که بذر شادي و نشاط در محيط خانه کاشته مي شود. و چه نيکو گفت امام علي(ع): «در همه حال با همسرت مدارا کن و با او معاشرت نيکو داشته باش تا زندگي ات گوارا و با نشاط باشد.»

5. بسياري از مشکلات و ناراحتي هايي که در جريان ارتباط با ديگران به وجود مي آيد ريشه در انتظارات متعارض و مبهم از وظايف و هدف ها دارد. انتظارات نامشخص و مبهم سبب ناراحتي عدم درک و تفاهم مشترک و از ميان رفتن اعتماد و نهايتاً جوي حاکي از سوء تفاهم شک و ترديد و نگراني در خانواده مي گردد.

6. يکي ديگر از عوامل ايجاد شادي و نشاط در خانواده گشاده رويي است زيرا خوش رويي کينه ها را مي زدايد انسان ها را به همديگر نزديک مي کند دل ها را به هم پيوند مي دهد جو حاکم بر خانواده را شاداب و با طراوت مي کند ارتباط عميق و عاطفي را سبب مي شود و موجب تداوم و استواري محبت و دوستي در زندگي مي شود. همچنان که مولايمان علي(ع) مي فرمايد: «والبشاشه حباله الموده» خوش رويي وسيله دوست يابي است.

7. انتقاد منصفانه از عملکرد يکديگر در محيط يک خانواده صميمي مورد پذيرش قرار گرفته و موجب تعالي آن خانواده در ابعاد مختلف خواهد شد. ليکن انتقاد غرض ورزانه بالاخص آنکه به طور مستقيم و مداوم نيز باشد تبديل و تعبير به عيب جويي شده و زمينه ساز اختلافات و منازعات خانوادگي مي گردد.

8. هر فردي يک حريم عموم براي تعامل با ديگران با درجات متفاوت داشته و يک حريم خصوصي نيز براي برقراري ارتباط با خالق و ضمير خويشتن و يا رفع گرفتاري فکري و مشکلات روزمره دارد و لذا توصيه مي گردد مادامي که هر يک از اعضاي خانواده در حريم خصوصي خويش خلوت نموده اند (به تعبير بعضي انديشمندان در غار فکري و روحي خود فرو رفته اند) براي ايشان مزاحمت نکنيم.