کمردرد از آن دردهاي رايجي است که بسياري از افراد آن را تجربه کرده اند. مطابق بررسي هاي انجام شده در بسياري از کشورهاي توسعه يافته، 80 درصد بزرگسالان دست کم يک بار در طول عمرشان با اين درد دست و پنجه نرم کرد ه اند. از آنجا که کمردرد در بسياري از موارد مردافکن است، هنگام حمله به فرد، او را از ادامه روند طبيعي زندگي باز مي دارد و زمينگير مي سازد.
به همين دليل علاوه بر هزينه هاي درماني، خسارات مالي ناشي از خانه نشيني افراد را نيز به دنبال خواهد داشت. هر چند 90 درصد افراد مبتلا ظرف مدت چهار تا شش هفته و از طريق شيوه هاي ساده درمان مي شوند، اما در 10 درصد بقيه، کمردرد مزمن بروز مي کند که گرفتاري هاي فراواني به بار مي آورد. متاسفانه افراد بسياري هنگام بروز کمردرد هرگز به پزشک مراجعه نمي کنند و صرفا به خوددرماني و مصرف مسکن ها بسنده مي کنند. اين افراد مطمئنا اطلاع چنداني از ماهيت اين درد و تبعات و عوارض آن ندارند؛ عوارضي که گاه ممکن است خسارات جبران ناپذيري در پي داشته باشد.
کمردرد به دسته وسيعي از دردها گفته مي شود که دامنه تاثيرشان به محدوده کمر منحصر نمي شود و گاهي اعضا و نواحي ديگر بدن را نيز درگير خود مي کند. طبيعتا اين دردها ناشي از يک عامل مشخص و واحد نيست، بلکه عوامل گوناگون فراواني در بروز آنها دخالت دارد. به دليل همين گستردگي و تنوع، اين دردها را به گونه هاي مختلفي دسته بندي کرده اند. رايج ترين دسته بندي هاي انواع کمردرد عبارت است از:
1 ـ کمردردهاي حاد، کمردردهاي مزمن: کمردردهاي حاد، دردهاي ناشي از وارد آمدن ناگهاني فشار يا اصابت ضربه ناگهاني به کمر يا حاصل اختلالاتي نظير آرتروز است. اين دردها که به کمردردهاي کوتاه مدت نيز معروف است عموما عمري چند روزه داشته و در مواردي ممکن است حداکثر تا دو، سه هفته طول بکشد. در مقابل اين دردها، کمردردهاي مزمن قرار دارد که نسبت به کمردردهاي حاد از شيوع بسيار کمتري برخوردار بوده و البته در بسياري از موارد تشخيص علل آنها نيز بسيار دشوار است. اين دردها عموما بيش از دو ماه طول مي کشد و حالت پيشرونده دارد، يعني با گذشت زمان وخيم تر مي شوند.
2 ـ کمردردهاي موضعي، کمردردهاي انتشاري، کمردردهاي راجعه: مبناي اين دسته بندي، ناحيه بروز درد و تا حدي نيز شکل و شمايل بروز درد است. کمردردهاي موضعي همان گونه که از نامشان پيداست در يک نقطه يا ناحيه مشخص از کمر بروز مي کند و در همان جا مي ماند و به ساير بخش ها يا نواحي مانند پاها سرايت نمي کند. اين دردها عموما عامل ناشناخته اي دارد. در مقابل دردهاي موضعي، دردهاي انتشاري و نيز دردهاي راجعه قرار دارد. پاي اين دو نوع درد يک جا بند نمي شود. دردهاي انتشاري که معروف ترين آن درد سياتيک است، منتشر مي شود يا به عبارت ساده تر راه مي افتد و به بخش هاي ديگر بدن سرايت مي کند. عامل اين دردها ممکن است آسيب ديدگي يکي از ديسک هاي ستون مهره ها باشد که البته صدايش از جاي ديگري خارج از ناحيه کمر در مي آيد. در کنار دردهاي انتشاري، دردهاي راجعه قرار دارد که در يک نقطه ثابت و متمرکز نمي ماند، انگار که دائم حرکت مي کند. يکي از مشخصه هاي مهم دردهاي راجعه، علاوه بر حرکت درد، آن است که مدام مي گيرد و رها مي کند و ثبات ندارد.
زنگ هاي خطر
افراد بسياري مي گويند کمردردشان بدون هيچ گونه اقدام درماني بهبود يافته و به همين دليل توصيه مي کنند اين درد را چندان هم نبايد جدي گرفت. درست است که اين موضوع به لحاظ علمي مورد تائيد است و بسياري از موارد کمردرد به خودي خود خوب مي شوند، اما توصيه اين افراد چندان مورد تائيد علم پزشکي نيست. کمردرد عوارض گوناگوني دارد که شايد هرگز به مخيله مبتلايان خطور نکند. در پايان اين نوشته به يکي از عوارض بسيار عجيب آن اشاره خواهيم کرد، اما در کنار اين عوارض، نکته مهم ديگري هم وجود دارد: اگر کمردرد با علائم ديگري همراه باشد مي تواند نشانه بروز بيماري هايي جدي به شمار برود. به همين دليل بروز کمردردهاي با مشخصات زير را کاملا جدي بگيريد و بي درنگ به پزشک متخصص مراجعه کنيد:
ـ دردهاي شديدي که از طريق کمپرس يخ، استراحت يا استفاده از مسکن هاي معمولي و مجاز از بين نمي رود.
ـ کمردردهاي ناشي از حادثه اي که بتازگي اتفاق افتاده: تصادف، افتادن از بلندي يا جراحت
ـ کمردردي که ماندگار است و هر چه مي گذرد شديدتر مي شود
ـ کمردردي که شب هنگام شديدتر مي شود
ـ کمردردي که با دردهاي شکمي همراه است
ـ کمردردي که با درد در ناحيه سينه همراه است
ـ کمردردي که با تب همراه است
ـ کمردردي که بي اختياري در دفع ادرار و مدفوع را به همراه دارد
ـ کمردردي که با ضعف ماهيچه اي و نيز احساس سوزش، درد يا بي حسي در نيم تنه پاييني، پاها يا دست ها همراه است.
اينها ممکن است علائمي از بيماري هايي نظير پوکي استخوان، سرطان يا ضعف سيستم ايمني باشد.
پزشکان چه مي کنند؟
آنچه در وهله نخست در تشخيص نوع کمردرد اهميت دارد، سابقه درد و نيز وضع سلامت بيمار است. به همين دليل پزشک معالج پيش از هر اقدامي درباره موارد فوق نکاتي را از بيمار خواهد پرسيد. بويژه اين که پزشک درصدد آن است که بداند درد از چه زماني و چگونه، يعني تحت چه عوامل احتمالي بروز کرده است. در ضمن اين که شما درد را چگونه احساس مي کنيد در تعيين نوع بيماري بسيار موثر است.
کمردرد ممکن است خفيف يا شديد باشد و ممکن است به صورت سوزش بروز کند. ممکن است از جمله دردهاي داراي ضربان باشد يا به اصطلاح مثل نبض بزند، ممکن است دردي ماندگار باشد و دائم احساس درد داشته باشيد يا اين که دردي متناوب باشد يا اصطلاحا بگيرد و ول کند و... هر يک از اين انواع درد نشان دهنده نوع خاصي از بيماري است و براي پزشک معالج معناي خاصي دارد. در کنار توصيف شما از درد، عامل بروز درد نيز بسيار مهم است.
پس از توصيف شما از درد و پاسخ به سوالات و بيان سابقه بيماري قبلي تان، پزشک معالج ممکن است برايتان آزمايش خون و نيز عکس بنويسد تا بتواند بدقت بيماري تان را تشخيص دهد.
آنچه چشم ها نمي بيند
در تشخيص مشکلات ناحيه کمر و به تناسب وضع و سوابق بيمار، پزشک معالج ممکن است يکي از شيوه هاي رايج عکسبرداري زير را در دستور کار قرار دهد.
عکسبا اشعه ايکس: در اين شيوه مرسوم اشعه ايکس را با شدت کم بر بدن بيمار مي تابانند تا بتوانند استخوان ها و ساختار اسکلتي فرد را در ناحيه عکسبرداري بر يک فيلم راديولوژي ثبت و آن را بدقت مورد بررسي کنند. پزشک زماني عکس اشعه ايکس را تجويز مي کند که بين شکستگي، خارج شدن ستون مهره ها از راستاي خود يا هر عاملي که مستقيما به استخوان ها در ناحيه کمر مربوط مي شود، مردد باشد.
سي. تي. اسکن: سي. تي. اسکن به پزشک معالج اجازه مي دهد ساختمان ستون مهره ها و نخاع را دقيق تر از عکس هاي اشعه ايکس مورد بررسي قرار دهد. در اين روش، مجموعه اي از عکس هاي دوبعدي تهيه شده از ناحيه کمر، به کمک رايانه به يک عکس سه بعدي تبديل مي شود. پزشک ممکن است براي بررسي دقيق تر مسائل احتمالي نظير فتق ديسک، وجود تومور يا تنگي مجراي نخاع در ستون مهره ها دستور انجام سي تي اسکن را صادر کند.
ام .آر.آي: در ام .آر.آي از يک ميدان مغناطيسي قوي به جاي تاباندن پرتو براي عکسبرداري استفاده مي شود. برخلاف اشعه ايکس که فقط ساختمان استخواني بدن را نشان مي دهد، ام. آر.آي تصوير واضحي از بافت هاي نرم، يعني رباط ها، تاندون ها و رگ هاي خوني نيز به دست خواهد داد. پزشک متخصص زماني دستور انجام ام. آر.آي را مي دهد که درباره مشکلاتي مانند عفونت، تومور، التهاب يا فشار بر رشته هاي عصبي ترديد داشته باشد. به علاوه، انجام ام. آر.آي هنگامي که درد بيش از سه تا شش هفته طول بکشد نيز لازم است.
عوامل موثر بر کمردرد
هرچند همه افراد ممکن است به کمردرد مبتلا شوند، برخي عوامل خطر بروز اين درد را افزايش مي دهد. طبعا با آگاهي از اين عوامل تا حد زيادي مي توان براي پيشگيري از کمردرد اقدام کرد.
سن: افزايش سن، تاثير مستقيمي بر بروز کمردرد دارد. نخستين حمله هاي کمردرد عموما بين سي تا چهل سالگي رخ مي دهد و هر چه سن افراد بالاتر رود، شيوع بيشتري مي يابد.
ميزان تناسب اندام: کمردرد بيشتر در ميان افرادي شايع است که اندام و هيکل متناسبي ندارند. يکي از مهم ترين عوامل در اين زمينه ماهيچه هاي ضعيف کمر و ناحيه شکم است؛ زيرا بر اثر ضعف اين ماهيچه ها ستون مهره ها از پشتيباني لازم برخوردار نخواهد بود. توجه داشته باشيد مطابق بررسي هاي علمي، افرادي که هفته اي يکبار ورزش سنگين مي کنند بيشتر از افرادي که هر روز نرمش و ورزش سبک را دنبال مي کنند، در معرض خطر ابتلا به کمردرد قرار دارند.
تغذيه: رژيم غذايي شامل چربي و کلسترول بالا، آن هم در کنار زندگي بي تحرک، مي تواند منجر به چاقي شود که مطمئنا بر کمر فشار وارد خواهد آورد.
وراثت: ردپاي وراثت در بروز کمردرد نيز ديده مي شود. پژوهش هاي علمي نشان مي دهد برخي علل بروز کمردرد، مانند مشکلات ديسک، ممکن است ناشي از عوامل ژنتيک باشد.
استعمال دخانيات: هرچند دخانيات مستقيما سبب بروز کمردرد نمي شود، اما مي تواند خطر بروز کمردرد و دردهاي سياتيکي را افزايش دهد. (درد سياتيکي درواقع کمردردي است که به نشيمن گاه يا پاها نيز سرايت مي کند و حاصل فشار وارد بر عصبي به نام سياتيک است.) براي مثال، استعمال دخانيات مي تواند مانع رسيدن مواد غذايي به ديسک هاي ستون مهره ها در ناحيه کمر شده و به اين ترتيب سبب بروز درد در اين ناحيه شود. بعلاوه سرفه هاي مکرر در افرادي که مصرف سيگارشان بسيار بالاست مي تواند سبب بروز کمردرد شود. همچنين از آنجا که بسياري از افراد سيگاري در مقايسه با افراد غيرسيگاري فعاليت ورزشي مناسب و اندام متناسبي ندارند و عموما از سطح سلامت پايين تري برخوردارند، خطر بروز کمردرد در آنها بيشتر است. در کنار همه اينها، استعمال دخانيات مي تواند روند درمان را کند کرده و زمان ابتلا به درد را در افرادي که دچار جراحت در ناحيه کمر شده يا مورد عمل جراحي کمر قرار گرفته اند يا از شکستگي استخوان ها رنج مي برند، طولاني سازد.