زگيل ها يکي از معضلات بهداشتي در همه جوامع هستند و درصد قابل توجهي از افراد را در برهه اي از زندگي و به نحوي گرفتار مي کنند. از نظر تعريف، زگيل ها توده ها يا تومورهاي خوش خيمي هستند که بر اثر تکثير و تجمع ويروس هاي بخصوصي ـ موسوم به ويروس پاپيلوم انساني يا ويروس HPV ـ به وجود مي آيند و نقاط گسترده اي از بدن را مثل پوست دست ها و پاها، پوست و مخاط نواحي تناسلي و مخاط دهان و بيني و حنجره گرفتار مي کنند.

اين ويروس لايه سنگفرشي يا بالاترين لايه سطح پوست را گرفتار مي کند و پس از جايگزيني در اين بخش از پوست به تکثير و گسترش مي پردازد. تا به حال نزديک به 80 گونه متفاوت از اين ويروس شناسايي شده و در هر منطقه از بدن گونه هاي متفاوتي از اين ويروس فعاليت مي کنند.

زگيل در هر سني ممکن است بروز کند؛ ولي در دوره شيرخوارگي و اوايل کودکي ميزان بروز آن زياد نيست. در سنين کودکي و دوران تحصيل، زگيل ها بيشتر شايع هستند و حداکثر ميزان ابتلا در زمان بلوغ و ابتداي دوران بزرگسالي است. در دهه دوم زندگي ميزان بروز آنها بسرعت کاهش مي يابد و در سنين بالاتر نيز بتدريج کمتر مي شوند. متاسفانه آمار نشان مي دهد در دهه هاي اخير، شيوع اين بيماري افزايش قابل توجهي داشته و بين 3 تا 20 درصد کودکان در سنين مدرسه به اين مشکل مبتلا بوده و در کل جامعه 16 تا 106 نفر در بين هر صد هزار نفر زگيل دارند. ضمن اين که اين بيماري در زنان کمي شايع تر از مردان است.

زگيل چگونه منتقل مي شود

دوره نهفتگي و استقرار زگيل بين چند هفته تا حدود يک سال است. زگيل ها از چند راه عمده منتقل مي شوند:

ـ زگيل هاي کف پا از راه استخرها يا تماس با کف حمام، توالت يا کناره استخرها منتقل مي شوند.

ـ زگيل هاي شايع دست ها و اطراف ناخن هاي کودکان به طور عمده بر اثر مکيدن انگشتان يا جويدن و کندن ناخن و پوست اطراف آن منتقل مي شوند.

ـ تراشيدن صورت باعث انتقال و انتشار اين عفونت در صورت مي شود.

ـ تماس شغلي با گوشت، مرغ و ماکيان و ماهي باعث افزايش بروز زگيل هاي دست ها مي شود.

ـ زگيل هاي تناسلي بشدت عفونت زا و مسري هستند. البته احتمال ابتلاي نواحي تناسلي به زگيل به روش هايي غير از تماس جنسي بسيار کم و نامحتمل است و ارتباط دادن اين ضايعه ها به استفاده از توالت هاي غيربهداشتي يا تماس با فردي در محيط زندگي که زگيل دست يا پا داشته است، امري بشدت نامحتمل و در حد افسانه پردازي تلقي مي شود و زوج ها بايد حساسيت بسيار زيادي در مورد نحوه ايجاد اين زگيل ها در همسر خود داشته و به آن دقت و حساسيت فوق العاده داشته باشند. احتمال گرفتاري زنان به زگيل تناسلي بيش از مردان است و اين آلودگي مي تواند عواقب شديدي در زنان به وجود آورد.

ـ نوع نادري از انتقال ويروس بر اثر استفاده از وسايل معاينه داخلي بانوان يا وسايل آلوده به اين ويروس ها در محيط هاي درماني به وجود مي آيد.

ـ احتمال انتقال زگيل از مادر مبتلا به زگيل تناسلي به جنين وجود دارد و بعضي از اين زگيل ها ممکن است سطوح مخاطي حنجره يا مسير تنفسي نوزاد را درگير کنند.

ـ استفاده از حمام و وان مشترک در انتقال زگيل دست و پا موثر است.

علائم باليني

از نظر علائم باليني زگيل ها انواع مختلفي دارند:

ـ زگيل هاي شايع حدود يک ميلي متر تا يک سانتي متر قطر دارند و بيش از همه در پشت دست ها و انگشتان و گاهي نيز در کودکان روي زانوها ديده مي شوند. اينها برجستگي هاي گوشتي با سطوحي برجسته هستند که ممکن است تا ماه ها يا سال ها بدون تغيير باقي بمانند يا ناگهان بزرگ و زياد شوند.

ـ اين ضايعه هاي پوستي معمولا درد ندارد، ولي گاهي در کف دست يا پا يا کناره ناخن ها دردناک مي شود. در کناره پلک ها اين نوع زگيل مي تواند التهاب قرنيه يا ملتحمه ايجاد کند.

ـ در يک درصد موارد ممکن است زگيل شايع ناحيه تناسلي مردان را درگير سازد که ظاهر و شکل مجزايي از زگيل تناسلي دارد و افتراق آن از زگيل تناسلي از سوي پزشک متخصص و مجرب امکان پذير است. زگيل هاي شايع در 65 درصد موارد طي زماني حدود دو سال خود به خود بهبود مي يابند و اين بهبود در مردان سريع تر از زنان است.

با از بين رفتن اين ضايعه ها، علامت يا تغيير رنگي از آنها باقي نمي ماند. احتمال ايجاد تغييرات بدخيمي در اين نوع زگيل بسيار نادر است.

ـ زگيل هاي کف پا در ابتدا به شکل برجستگي هايي کوچک، براق و گرد با سطحي خشن ظاهر مي شوند که اندازه اي از سر سوزن تا چند سانتي متر دارند و در حين راه رفتن دردناکند؛ ولي گاهي نيز دردي ندارند. بيشتر اوقات اين ضايعه ها با ميخچه اشتباه گرفته مي شوند؛ ولي وجود نقاط سياه رنگ روي سطح زگيل ها و دردناک بودن آنها در زمان راه رفتن و ايجاد فشار بر آنها و انتشار اين ضايعه ها روي کف و پاشنه پا مي تواند آ نها را از ميخچه متمايز کند.

ـ زگيل هاي مسطح، سطحي صاف يا کمي برجسته دارند و به رنگ پوست يا زردرنگ هستند و شکلي گرد يا چند ضلعي دارند و اندازه شان بين يک تا پنج ميلي متر است. اين نوع زگيل بيشتر روي صورت، پشت دست ها و جلوي ساق پاها ديده مي شود. تعداد اين زگيل ها مي تواند از چند تا چندصد عدد متفاوت باشد. بهبود خودبه خود اين نوع زگيل شايع است و معمولا همراه سرخي، خارش و بروز علائم التهابي روي سطح آنهاست.

ـ زگيل هاي نخي شکل يا انگشتي شکل، بلند و باريک و در مردان و بويژه در ناحيه گردن و صورت شايع هستند و با اصلاح کردن صورت تعدادشان بيشتر مي شود. گاهي نيز روي دست ها و پاها بروز مي کنند.

ـ زگيل هاي تناسلي به شکل برجستگي هايي نرم، صورتي رنگ، بلند و گاهي نخي شکل يا پايه دار و مرطوب روي سطح خارجي اندام تناسلي مردان و سطح خارجي يا داخلي اندام تناسلي زنان بروز مي کنند. گاهي اين ضايعه ها به هم متصل شده و توده هاي بزرگ يا بسيار بزرگ به وجود مي آورند که برخلاف دردناک نبودن مشکلات فراواني را به همراه دارند. مشکلاتي مانند نبود شرايط نظافت اين ناحيه و خطر بسيار بالاي انتقال از راه تماس جنسي. گاهي توده هاي زگيلي مجراي خروج ادرار را نيز درگير مي سازد و مشکلات ادراري به وجود مي آورد. در بعضي موارد اين ضايعه ها همراه ديگر عفونت هاي منتقل شونده از راه تماس جنسي مانند سوزاک، سيفيليس و حتي ايدز هستند و به همين دليل مبتلايان به زگيل تناسلي را بايد از نظر وجود اين بيماري ها نيز بررسي کرد و درمان مناسب آ نها را انجام داد. اين نوع زگيل ممکن است از چند هفته تا چند ماه باقي بماند و در يک چهارم موارد نيز ضايعه ها عود مي کنند و ممکن است حتي تا چند سال دوباره عود کنند. احتمال قوي دارد که موارد مزمن زگيل هاي تناسلي، بخصوص در زنان، با بدخيمي هايي مانند سرطان دهانه رحم و سرطان هاي ناحيه تناسلي ارتباط داشته باشند.

ـ زگيل قصابان در افرادي ديده مي شود که با گوشت، ماهي و ماکيان سر و کار دارند و بر اثر تماس با گوشت آلوده به وجود مي آيد. بزرگ تر از زگيل هاي شايع بوده و شانس عود زيادي دارند و به درمان نيز مقاوم هستند.

براي درمان چه کنيم؟

درمان همه زگيل ها در همه موارد عملي و ضروري نيست. در بيشتر موارد زگيل شايع به شکل خودبه خودي و طي زماني يک تا دو ساله از بين مي رود. افراد مبتلا به زگيل کف پا بايد از جوراب يا دمپايي هاي شخصي در همه اماکن بخصوص در استخرها و مناطق عمومي استفاده کنند. استفاده نکردن از حوله ها و تيغ ها و وسايل نظافت مشترک، توصيه به نجويدن ناخن ها يا پوست کناره آنها، شستن حمام ها و سرويس هاي بهداشتي پس از استفاده و استفاده از کاندوم در ارتباط جنسي، همگي از روش هاي موثر در جلوگيري و کنترل زگيل ها هستند. در درمان زگيل مي توان از درمان موضعي با اسيدهاي گوناگون مانند اسيد ساليسيليک و اسيد لاکتيک يا چسب هاي حاوي اين مواد استفاده کرد.

اين درمان بايد چند ماه ادامه يابد تا نتيجه بخش باشد. از درمان موضعي با دارويي به نام «پودوفيلين» نيز با شرايط بسيار خاص و تحت نظر پزشک متخصص مي توان در زگيل هاي تناسلي استفاده کرد، ولي بايد دوباره تأکيد کرد که اين درمان بايد با شرايط خاص و تحت نظر مستقيم پزشک متخصص انجام شود و به هيچ وجه نبايد خوددرماني صورت گيرد.

درمان هاي موضعي جديدي نيز وجود دارند که براساس تحريک سيستم ايمني فرد و بالا بردن قدرت ايمني پوست در از بين بردن عفونت ويروسي عمل مي کنند. از روش درماني انجماد ضايعه ها يا آنچه تحت عنوان «فريز کردن» يا «کرايوتراپي» از آن ياد مي شود نيز مي توان در درمان انواع زگيل کمک گرفت. در موارد ايجاد ضايعات گل کلمي شکل، بخصوص در ناحيه تناسلي، مي توان از روش هايي مانند جراحي، سوزاندن با دستگاه هاي الکتريکي يا ليزر يا پرتودرماني بهره برد. برخي موارد مقاوم و عودکننده زگيل ها را مي توان تحت نظر روان پزشک داراي تجربه با هيپنوتيزم يا روش هاي تلقيني درمان کرد.

دست آخر اين که بايد دوباره يادآوري کرد که بعضي گونه هاي ويروس هاي مولد زگيل مانند گونه 6، 16 و 18 که زگيل ناحيه تناسلي ايجاد مي کنند، ارتباط مستقيم و ثابت شده اي با بروز بدخيمي هاي دستگاه تناسلي، حنجره و دهان دارند و وجود اين ضايعه ها را بايد جدي گرفت و در اسرع وقت به درمان مناسب آنها پرداخت.