ایران پرسمان
جايگاه عاشورا در تكوين انقلاب اسلامي ايران؟
جمعه 6 ارديبهشت 1392 - 1:02:19 PM

«محرم، ماه نهضت بزرگ سيد شهيدان و سرور اولياي خداست كه با قيام خود در مقابل طاغوت، تعليم سازندگي و كوبندگي به بشر داد و راه فناي ظالم و شكستن ستمكار را به فدايي دادن و فدايي شدن دانست و اين خود سرلوحه تعليمات اسلام است براي ملت ما تا آخر دهر.» (صحيفه نور، ج2، ص11)

در طول تاريخ شيعه و پس از غيبت كبري، بسياري از انقلابيون و عالمان ديني و متعهد، با قيام و مبارزه، احياي دين اسلام را وجهه همت خويش قرار داده­اند كه در اين ميان، نهضت عاشورا با توجه به ماهيت اسلام­خواهي، اصلاح ­­طلبي و ظلم ­ستيزي­ش همواره الهام­ بخش نهضتهاي اسلامي و حركتهاي اصلاحي بوده است. انقلاب اسلامي ايران به رهبري و زعامت امام خميني (ره) را مي­توان بارزترين و موفق­ترين انقلاب نشات گرفته از عاشوراي حسيني به شمار آورد؛ زيرا همانطور كه امام حسين (ع) هدف خود را اجراي سيره جدشان، امر به معروف و نهي از منكر، عدالت گستري و ايستادگي در مقابل ظلم اعلام كردند؛ امام خميني (ره) نيز چه قبل از تبعيد و چه در نجف و پاريس به صراخت اعلام كردند كه ما در مقابل طاغوت زمان (رژيم پهلوي) ايستادگي مي­كنيم و با خواست مردم ،حكومت عدل را بر دو محور اسلاميت و جمهوريت بنيان مي­نهيم. بنابراين مي­توان گفت كه انقلاب اسلامي ايران از حيث الگوهاي والايي مانند امر به معروف ونهي از منكر ، مقابله با طاغوت، تكيه بر پايگاه مردمي و استفاده از اصول مشخص ديني، بيشترين شباهت را به به قيام حسيني و نهضت عاشورا دارد.

در اين نوشتار به اجمال سعي مي­شود با در نظر گرفتن روند وقوع انقلاب اسلامي، شعارها، سخنراني­ها و بيانيه­هاي انقلابيون و رهبران نهضت مردم ايران، تاثير و نقش عاشورا و اصول و مولفه­هاي آن مانند فرهنگ شهادت، مبارزه مستمر حق با باطل، طاغوت ستيزي و امربه معروف و نهي از منكر در پيدايش و پيروزي انقلاب اسلامي ايران بررسي شود.

اساسا شروع انقلاب اسلامي را بايد از ايام محرم و عزاداري امام حسين (ع) و با الهام از آموزه­ هاي نهضت عاشورا دانست. قيام 15 خرداد 1342 -كه نقطه عطفي در تاريخ انقلاب شمرده مي­شود- به دنبال سخنراني شديد الحن امام خميني(ره) در بعد از ظهر عاشورا ( 13 خرداد 1342) به وقوع پيوست. و در حقيقت نطفه انقلاب را همان فرياد عاشورايي امام منعقد كرد. شعارهايي هم كه در طول اين قيام و ايام پيروزي انقلاب، عليه رژيم پهلوي از طرف مردم سر داده مي­شد، اشاره به نهضت عاشورا ي حسيني داشت، شعارهايي چون «خميني بت شكن ... خميني، تو فرزند حسيني»، «خميني، خميني تو وارث حسيني» و «نهضت ما حسينيه، رهبر ما خمينيه». قتل عام 15 خرداد، گرچه به ظاهر سركوب نهضت امام بود؛ اما خونهاي شهدا و افشارگريها و مبارزات بعدي، اذهان را براي يك انقلاب فراهم ساخت. عاشوراي حسيني هم در ظاهر با شهادت امام حسين (ع) و يارانش به پايان رسيد ولي همان حادثه، بذر تخركها و بيدادگريهاي عظيمي را افشاند و به بار نشست.امام خميني (ره) در مورد قيام 15 خرداد 1342 فرمودند:

«آن روز يزيديان با دست جنايتكاران گور خود را كندند و تا ابد هلاكت خويش و رژيم ستمگر جنايتكار خود را به ثبت رساندند و در 15 خرداد 42 پهلويان و هواداران و و سرمداران جنايتكارشان با دست ستمشاهي خود گور خود را كندند و سقوط و ننگ ابدي را براي خويش به جا گذاشتند كه ملت عظيم­الشان ايران بحمدالله تعالي با قدرت و پيروزي بر گور آتشبار آنان لعنت مي­فرستد».(صحيفه نور، ج 16، ص79)

به علت افشاگريهاي شجاعانه و بي پرده حضرت امام (ره) بر ضد رژيم ستمگر پهلوي، ايشان دستگير و به تركيه و پس از مدتي به عراق تبعيد شدند. حضرت امام خميني در دوران تبعيد نيز به پيروي از حسين بن علي (ع) راه صبر و استقامت را پيشه خود ساخته و با الهام از عاشورا روح حماسه و غيرت ديني را در مردم دميد. ايشان با بر شمردن مفاسد و مظالم رژيم طاغوت، مردم را دعوت به مبارزه با يزيد زمانه كرده و در عين حال خواستار تشكيل حكومت اسلامي و حاكميت ارزشهاي قرآني بر جامعه شدند.

امام در آثار دوران تبعيد خود بر لزوم پا‌فشاري بر نهضت حسيني و احكام اسلامي بيش از پيش پاي مي‌فشردند: «اسلام را عرضه بداريد و درعرضه آن به مردم، نظير عاشورا به وجود بياوريد...» زيرا «محرم، ماه نهضت بزرگ سيد شهيدان و سرور اولياي خداست كه با قيام خود در مقابل طاغوت، تعليم سازندگي و كوبندگي به بشر داد و راه فناي ظالم و شكستن ستمكار را به فدايي دادن و فدايي شدن دانست و اين خود سرلوحه تعليمات اسلام است براي ملت ما تا آخر دهر.» (صحيفه نور، ج2، ص11)

در فاصله سالهاي 1342 تا 1357 مجالس محرم، منبرها، وعظها و نوحه­ها حال و هواي سياسي و انقلابي گرفت. نگرش سياسي به حادثه كربلا و درس آموزي از قيام عاشورا به سرلوحه دعوت امام خميني و همفكران او تبديل شد. عاشورا ديگر يك ضايعه تاريخي نبود، يلكه به محور بسيج مردم بر ضد رژيم طاغوت تبديل گرديده بود.. خانواده­ها، شهيدان خوذ را به فرمان حسين زمان و محشور با شهداي كربلا مي­دانستند. مساجد، تكايا، حسينه­ها و خيمه­هاي غزاذاري امام حسين (ع) به عنوان مهمترين اماكن، براي فعاليت نيروهاي انقلاب و بيداري مردم از مفاسد حكومت پهلوي و سازماندهي آنان براي راهپيمايي، تظاهرات و فعاليتهاي انقلاب محسوب مي­گرديد. مردم ايران تحت تاثير نهضت عاشورا ، روحيه شهادت طلبي و ايثار امام حسين (ع) و يارانش را مجددا در خاطره­ها تكرار مي­كردند و با شعارهاي «الله اكبر» و «توپ، تانك، مسلسل ديگر اثر ندارد» با تانكها و مسلسلهاي رژيم ستمشاهي مقابله مي­كردند. امام راحل مي­فرمودند:

«كيفيت مبارزه را اينكه قيام در مقابل يك حكومت قلدري كه همه جا را در دست دارد، با يك عده معدود چطور بايد باشد، اينها چيزهايي است كه حضرت سيدالشهداء به ملت آموخته است».(صحيفه امام، ج17 ،ص56).

در دهه ­هاي 1340 و 1350 بعضي از خطبا ، روحانيان و دانشگاهيان توانستد از زواياي نو به قيام عاشورا نظرافكنده و بدين وسيله جامعه، بويژه جوانان را با اين قيام عظيم تاريخ ساز آشناتر سازند. در اين راه دو تن از متفكران و مبارزان، يعني آيت الله مطهري و دكتر علي شريعتي بيش از ديگران موفق به اين كار شدند، استاد مطهري با ايراد سخنراني ها و تاليف كتاب هايي چون «حماسه حسين» و «فريادها» به مردم بويژه جوانان اهميت اين حماسه را در احياي دين اسلام و جنبه ظلم ستيزي آن گوشزد كرد. دكتر شريعتي نيز باتوسل به ديدگاه خاص خود برآن بود تا نسل جوان را بيش از پيش با نهضت امام حسين(ع) و يارانش آشنا سازد.

شايد بتوان مهمترين نمود فرهنگ و تعاليم عاشورا در انقلاب اسلامي ايران را مسئله ناسازگاري با طاغوت و استكبار دانست كه اين امر، در تمامي حركتها و موضع­گيريهاي امام خميني (ره) كاملا نمايان و آشكار بود و به صورت يك جريان محوري در نهضت اسلامي مي­درخشيد. ايشان در سخنرانيها و بيانيه­ها ­و مصاحبه­هاي خود مشروعيت حكومت شاه را زير سوال مي­بردند؛ آنگونه كه سيدالشهداء نيز با امتناع از بيعت، خلافت يزيد را نامشروع و غاصبانه دانست. ايشان با آنكه دور از وطن بودند؛ تاكيد داشتند كه روحانيون و خطبا، حذ اعلاي استفاده از منابر حسيني در ماه محرم و صفر را داشته باشند. ايشان اين ايام را بهترين زمان براي افشاگري اقدامات ضد اسلامي رژيم مي­دانست. راهپيمايي­هاي تاسوعا و عاشوراي حسيني در سال 1357 كمر رژيم را شكست. همچنين اعلاميه تاريخي امام خميني (ره) در روز 21 بهمن 1357 مبني برشكستن حكومت نظامي – كه تصميم داشتند رهبران اصلي انقلاب را دستگير كرده و به زعم خويش به انقلاب براي هميشه پايان دهند- عملا نوعي حماسه عاشورايي محسوب مي­شد. مردم تحت تاثير اعلاميه و فرمان حسين زمان خويش، به خيابانها ريخته و ضربه نهايي را به رژيم پوسيده شاهنشاهي وارد ساختند.

بطور كلي حضرت امام (ره) علل محدثه و مبقيه انقلاب اسلامي ايران را مديون و مرهون عاشورا و درسي كه مردم از امام حسين (ع) آموختند مي­دانند و لذا در سخنان خويش مي­فرمايند:

«ما بايد همه متوجه اين امر معنا باشيم كه اگر قيام حضرت سيدالشهداء –سلام الله عليه- نبود،امروز ما نمي­توانستيم پيروز شويم، انقلاب اسلامي ايران پرتوي از عاشورا و انقلاب عظيم الهي آن است» (صحيفه نور، ج8، ص12)

امام خميني (ره) كه تعاليم و فرهنگ عاشورا را گنجينه عظيم سياسي_ديني و پشتوانه غني و انسان­ساز اسلام مي­دانست؛ با الهام و بهره­گيري از آموزه­هاي عاشورايي، حماسه حسيني را اساس قيام و مبارزه خويش قرار داده و به احياي دين پرداخت. امام راحل عظيم الشان، با شناخت دقيق سياسيت­هاي استكبار جهاني در تحميل رژيم پهلوي بر ايران و مشابهت­هاي فراوان اين رژيم با حاكمان اموي، و بهره گيري از دو عنصر تحرك­آفرين ديني يعني «امر به معروف و نهي از منكر» و «تكليف الهي» كه شالوده و اساس شكل­گيري حماسه عاشورا را پايه­ريزي كردند؛ رژيم 2500 ساله شاهنشاهي را فرو ريخت و مكتب انسان­ساز اسلام را حيات مجدد بخشيد و غبار تحريف و بدعت را از چهره دين زدود.

پيام امام خميني به ملت ايران به مناسبت فرارسيدن ماه محرم 1 آذر 1357 :
در آستانه ماه قيام، ماه شهادت و ماه حماسه خون بر شمشير، رهبر انقلاب اسلامي، حضرت امام خميني(ره)، ضربه نهايي را بر پيکر در حال فرو ريختن رژيم وارد آوردند. امام، حلول ماه محرم را که به نسل‏ها در طول تاريخ، راه پيروزي بر سر نيزه آموخته است، سرآغاز پيروزي بر جنود ابليس و محو کلمه باطل شمردند و عموم ملت ايران را به قيام يکپارچه و با تمام قدرت براي ادامه و گسترش مخالفت با شاه و به زير کشيدن او از سلطه خطرناکش دعوت نمود. امام دراين خطاب به علما و وعاظ فرمودند از شمشير الهي محرم حداکثر استفاده را نمايند تا باقي‏مانده اين درخت ستمکاري و خيانت را قطع کنند. در اين پيام، هدف مقدس انقلاب اسلامي، صريحاً اعلام گرديد و امام خميني(ره) خطاب به همه اقشار ملت ايران فرمود: "همه به سوي برچيده شدن سلسله ستمگر پهلوي و برقراري جمهوري اسلامي مبتني بر احکام مترقي اسلام به پيش، که پيروزي از آنِ ملتِ بپا خاسته است" حضرت امام در اين پيام متذکر شدند که: "با حلول ماه محرم، ماه حماسه و شجاعت و فداکاري آغاز شد. ماهي که خون بر شمشير پيروز شد. خطباي محترم و گويندگان عزيز، بيش از پيش به تکليف الهي خود که افشاگري جرايم رژيم است عمل فرمايند. آواي انقلاب بزرگ ايران در کشورهاي اسلامي و ديگر کشورها، طنين‏انداز و افتخارساز است" پيام مهم و کوبنده امام خميني(ره) که در حقيقت دستورالعمل اقدام بعدي مردم بود به سرعت در تمام ايران منتشر شد و به اطلاع مردم رسيد. اين پيام، نتايج مهمي به وجود آورد و در نتيجه، پيکر محتضر رژيم را خاموش ساخت.

منابع مورد استفاده:

فرهنگ سياسي شيعه و انقلاب اسلامي، يذالله هنري لطيف­پور، انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1380

مسجد و انقلاب اسلامي، رضا شريف­پور، انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامي،1383

مجموعه مقالات همايش علمي «عزت و افتخار حسيني، فرهنگ و تفكر بسيجي»، جلد اول، سازمان تحقيقات و مطالعات بسيج، بهار 1383

چكيده مقالات اولين كنگره بين­المللي «امام خميني و فرهنگ عاشورا»، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره)، خرداد 1374

مجموعه مقالات دومين كنگره بين­المللي ا«مام خميني و فرهنگ عاشورا»، دفتر اول و دوم، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره)، بهار 1376

http://www.PorsemanNews.ir/fa/News/115/جايگاه-عاشورا-در-تكوين-انقلاب-اسلامي-ايران؟
بستن   چاپ