«محرم، ماه نهضت بزرگ سيد شهيدان و سرور اولياي خداست كه با قيام خود در مقابل طاغوت، تعليم سازندگي و كوبندگي به بشر داد و راه فناي ظالم و شكستن ستمكار را به فدايي دادن و فدايي شدن دانست و اين خود سرلوحه تعليمات اسلام است براي ملت ما تا آخر دهر.» (صحيفه نور، ج2، ص11)
در طول تاريخ شيعه و پس از غيبت كبري، بسياري از انقلابيون و عالمان ديني و متعهد، با قيام و مبارزه، احياي دين اسلام را وجهه همت خويش قرار دادهاند كه در اين ميان، نهضت عاشورا با توجه به ماهيت اسلامخواهي، اصلاح طلبي و ظلم ستيزيش همواره الهام بخش نهضتهاي اسلامي و حركتهاي اصلاحي بوده است. انقلاب اسلامي ايران به رهبري و زعامت امام خميني (ره) را ميتوان بارزترين و موفقترين انقلاب نشات گرفته از عاشوراي حسيني به شمار آورد؛ زيرا همانطور كه امام حسين (ع) هدف خود را اجراي سيره جدشان، امر به معروف و نهي از منكر، عدالت گستري و ايستادگي در مقابل ظلم اعلام كردند؛ امام خميني (ره) نيز چه قبل از تبعيد و چه در نجف و پاريس به صراخت اعلام كردند كه ما در مقابل طاغوت زمان (رژيم پهلوي) ايستادگي ميكنيم و با خواست مردم ،حكومت عدل را بر دو محور اسلاميت و جمهوريت بنيان مينهيم. بنابراين ميتوان گفت كه انقلاب اسلامي ايران از حيث الگوهاي والايي مانند امر به معروف ونهي از منكر ، مقابله با طاغوت، تكيه بر پايگاه مردمي و استفاده از اصول مشخص ديني، بيشترين شباهت را به به قيام حسيني و نهضت عاشورا دارد.
در اين نوشتار به اجمال سعي ميشود با در نظر گرفتن روند وقوع انقلاب اسلامي، شعارها، سخنرانيها و بيانيههاي انقلابيون و رهبران نهضت مردم ايران، تاثير و نقش عاشورا و اصول و مولفههاي آن مانند فرهنگ شهادت، مبارزه مستمر حق با باطل، طاغوت ستيزي و امربه معروف و نهي از منكر در پيدايش و پيروزي انقلاب اسلامي ايران بررسي شود.
اساسا شروع انقلاب اسلامي را بايد از ايام محرم و عزاداري امام حسين (ع) و با الهام از آموزه هاي نهضت عاشورا دانست. قيام 15 خرداد 1342 -كه نقطه عطفي در تاريخ انقلاب شمرده ميشود- به دنبال سخنراني شديد الحن امام خميني(ره) در بعد از ظهر عاشورا ( 13 خرداد 1342) به وقوع پيوست. و در حقيقت نطفه انقلاب را همان فرياد عاشورايي امام منعقد كرد. شعارهايي هم كه در طول اين قيام و ايام پيروزي انقلاب، عليه رژيم پهلوي از طرف مردم سر داده ميشد، اشاره به نهضت عاشورا ي حسيني داشت، شعارهايي چون «خميني بت شكن ... خميني، تو فرزند حسيني»، «خميني، خميني تو وارث حسيني» و «نهضت ما حسينيه، رهبر ما خمينيه». قتل عام 15 خرداد، گرچه به ظاهر سركوب نهضت امام بود؛ اما خونهاي شهدا و افشارگريها و مبارزات بعدي، اذهان را براي يك انقلاب فراهم ساخت. عاشوراي حسيني هم در ظاهر با شهادت امام حسين (ع) و يارانش به پايان رسيد ولي همان حادثه، بذر تخركها و بيدادگريهاي عظيمي را افشاند و به بار نشست.امام خميني (ره) در مورد قيام 15 خرداد 1342 فرمودند:
«آن روز يزيديان با دست جنايتكاران گور خود را كندند و تا ابد هلاكت خويش و رژيم ستمگر جنايتكار خود را به ثبت رساندند و در 15 خرداد 42 پهلويان و هواداران و و سرمداران جنايتكارشان با دست ستمشاهي خود گور خود را كندند و سقوط و ننگ ابدي را براي خويش به جا گذاشتند كه ملت عظيمالشان ايران بحمدالله تعالي با قدرت و پيروزي بر گور آتشبار آنان لعنت ميفرستد».(صحيفه نور، ج 16، ص79)
به علت افشاگريهاي شجاعانه و بي پرده حضرت امام (ره) بر ضد رژيم ستمگر پهلوي، ايشان دستگير و به تركيه و پس از مدتي به عراق تبعيد شدند. حضرت امام خميني در دوران تبعيد نيز به پيروي از حسين بن علي (ع) راه صبر و استقامت را پيشه خود ساخته و با الهام از عاشورا روح حماسه و غيرت ديني را در مردم دميد. ايشان با بر شمردن مفاسد و مظالم رژيم طاغوت، مردم را دعوت به مبارزه با يزيد زمانه كرده و در عين حال خواستار تشكيل حكومت اسلامي و حاكميت ارزشهاي قرآني بر جامعه شدند.
امام در آثار دوران تبعيد خود بر لزوم پافشاري بر نهضت حسيني و احكام اسلامي بيش از پيش پاي ميفشردند: «اسلام را عرضه بداريد و درعرضه آن به مردم، نظير عاشورا به وجود بياوريد...» زيرا «محرم، ماه نهضت بزرگ سيد شهيدان و سرور اولياي خداست كه با قيام خود در مقابل طاغوت، تعليم سازندگي و كوبندگي به بشر داد و راه فناي ظالم و شكستن ستمكار را به فدايي دادن و فدايي شدن دانست و اين خود سرلوحه تعليمات اسلام است براي ملت ما تا آخر دهر.» (صحيفه نور، ج2، ص11)
در فاصله سالهاي 1342 تا 1357 مجالس محرم، منبرها، وعظها و نوحهها حال و هواي سياسي و انقلابي گرفت. نگرش سياسي به حادثه كربلا و درس آموزي از قيام عاشورا به سرلوحه دعوت امام خميني و همفكران او تبديل شد. عاشورا ديگر يك ضايعه تاريخي نبود، يلكه به محور بسيج مردم بر ضد رژيم طاغوت تبديل گرديده بود.. خانوادهها، شهيدان خوذ را به فرمان حسين زمان و محشور با شهداي كربلا ميدانستند. مساجد، تكايا، حسينهها و خيمههاي غزاذاري امام حسين (ع) به عنوان مهمترين اماكن، براي فعاليت نيروهاي انقلاب و بيداري مردم از مفاسد حكومت پهلوي و سازماندهي آنان براي راهپيمايي، تظاهرات و فعاليتهاي انقلاب محسوب ميگرديد. مردم ايران تحت تاثير نهضت عاشورا ، روحيه شهادت طلبي و ايثار امام حسين (ع) و يارانش را مجددا در خاطرهها تكرار ميكردند و با شعارهاي «الله اكبر» و «توپ، تانك، مسلسل ديگر اثر ندارد» با تانكها و مسلسلهاي رژيم ستمشاهي مقابله ميكردند. امام راحل ميفرمودند:
«كيفيت مبارزه را اينكه قيام در مقابل يك حكومت قلدري كه همه جا را در دست دارد، با يك عده معدود چطور بايد باشد، اينها چيزهايي است كه حضرت سيدالشهداء به ملت آموخته است».(صحيفه امام، ج17 ،ص56).
در دهه هاي 1340 و 1350 بعضي از خطبا ، روحانيان و دانشگاهيان توانستد از زواياي نو به قيام عاشورا نظرافكنده و بدين وسيله جامعه، بويژه جوانان را با اين قيام عظيم تاريخ ساز آشناتر سازند. در اين راه دو تن از متفكران و مبارزان، يعني آيت الله مطهري و دكتر علي شريعتي بيش از ديگران موفق به اين كار شدند، استاد مطهري با ايراد سخنراني ها و تاليف كتاب هايي چون «حماسه حسين» و «فريادها» به مردم بويژه جوانان اهميت اين حماسه را در احياي دين اسلام و جنبه ظلم ستيزي آن گوشزد كرد. دكتر شريعتي نيز باتوسل به ديدگاه خاص خود برآن بود تا نسل جوان را بيش از پيش با نهضت امام حسين(ع) و يارانش آشنا سازد.
شايد بتوان مهمترين نمود فرهنگ و تعاليم عاشورا در انقلاب اسلامي ايران را مسئله ناسازگاري با طاغوت و استكبار دانست كه اين امر، در تمامي حركتها و موضعگيريهاي امام خميني (ره) كاملا نمايان و آشكار بود و به صورت يك جريان محوري در نهضت اسلامي ميدرخشيد. ايشان در سخنرانيها و بيانيهها و مصاحبههاي خود مشروعيت حكومت شاه را زير سوال ميبردند؛ آنگونه كه سيدالشهداء نيز با امتناع از بيعت، خلافت يزيد را نامشروع و غاصبانه دانست. ايشان با آنكه دور از وطن بودند؛ تاكيد داشتند كه روحانيون و خطبا، حذ اعلاي استفاده از منابر حسيني در ماه محرم و صفر را داشته باشند. ايشان اين ايام را بهترين زمان براي افشاگري اقدامات ضد اسلامي رژيم ميدانست. راهپيماييهاي تاسوعا و عاشوراي حسيني در سال 1357 كمر رژيم را شكست. همچنين اعلاميه تاريخي امام خميني (ره) در روز 21 بهمن 1357 مبني برشكستن حكومت نظامي – كه تصميم داشتند رهبران اصلي انقلاب را دستگير كرده و به زعم خويش به انقلاب براي هميشه پايان دهند- عملا نوعي حماسه عاشورايي محسوب ميشد. مردم تحت تاثير اعلاميه و فرمان حسين زمان خويش، به خيابانها ريخته و ضربه نهايي را به رژيم پوسيده شاهنشاهي وارد ساختند.
بطور كلي حضرت امام (ره) علل محدثه و مبقيه انقلاب اسلامي ايران را مديون و مرهون عاشورا و درسي كه مردم از امام حسين (ع) آموختند ميدانند و لذا در سخنان خويش ميفرمايند:
«ما بايد همه متوجه اين امر معنا باشيم كه اگر قيام حضرت سيدالشهداء –سلام الله عليه- نبود،امروز ما نميتوانستيم پيروز شويم، انقلاب اسلامي ايران پرتوي از عاشورا و انقلاب عظيم الهي آن است» (صحيفه نور، ج8، ص12)
امام خميني (ره) كه تعاليم و فرهنگ عاشورا را گنجينه عظيم سياسي_ديني و پشتوانه غني و انسانساز اسلام ميدانست؛ با الهام و بهرهگيري از آموزههاي عاشورايي، حماسه حسيني را اساس قيام و مبارزه خويش قرار داده و به احياي دين پرداخت. امام راحل عظيم الشان، با شناخت دقيق سياسيتهاي استكبار جهاني در تحميل رژيم پهلوي بر ايران و مشابهتهاي فراوان اين رژيم با حاكمان اموي، و بهره گيري از دو عنصر تحركآفرين ديني يعني «امر به معروف و نهي از منكر» و «تكليف الهي» كه شالوده و اساس شكلگيري حماسه عاشورا را پايهريزي كردند؛ رژيم 2500 ساله شاهنشاهي را فرو ريخت و مكتب انسانساز اسلام را حيات مجدد بخشيد و غبار تحريف و بدعت را از چهره دين زدود.
پيام امام خميني به ملت ايران به مناسبت فرارسيدن ماه محرم 1 آذر 1357 :
در آستانه ماه قيام، ماه شهادت و ماه حماسه خون بر شمشير، رهبر انقلاب اسلامي، حضرت امام خميني(ره)، ضربه نهايي را بر پيکر در حال فرو ريختن رژيم وارد آوردند. امام، حلول ماه محرم را که به نسلها در طول تاريخ، راه پيروزي بر سر نيزه آموخته است، سرآغاز پيروزي بر جنود ابليس و محو کلمه باطل شمردند و عموم ملت ايران را به قيام يکپارچه و با تمام قدرت براي ادامه و گسترش مخالفت با شاه و به زير کشيدن او از سلطه خطرناکش دعوت نمود. امام دراين خطاب به علما و وعاظ فرمودند از شمشير الهي محرم حداکثر استفاده را نمايند تا باقيمانده اين درخت ستمکاري و خيانت را قطع کنند. در اين پيام، هدف مقدس انقلاب اسلامي، صريحاً اعلام گرديد و امام خميني(ره) خطاب به همه اقشار ملت ايران فرمود: "همه به سوي برچيده شدن سلسله ستمگر پهلوي و برقراري جمهوري اسلامي مبتني بر احکام مترقي اسلام به پيش، که پيروزي از آنِ ملتِ بپا خاسته است" حضرت امام در اين پيام متذکر شدند که: "با حلول ماه محرم، ماه حماسه و شجاعت و فداکاري آغاز شد. ماهي که خون بر شمشير پيروز شد. خطباي محترم و گويندگان عزيز، بيش از پيش به تکليف الهي خود که افشاگري جرايم رژيم است عمل فرمايند. آواي انقلاب بزرگ ايران در کشورهاي اسلامي و ديگر کشورها، طنينانداز و افتخارساز است" پيام مهم و کوبنده امام خميني(ره) که در حقيقت دستورالعمل اقدام بعدي مردم بود به سرعت در تمام ايران منتشر شد و به اطلاع مردم رسيد. اين پيام، نتايج مهمي به وجود آورد و در نتيجه، پيکر محتضر رژيم را خاموش ساخت.
منابع مورد استفاده:
فرهنگ سياسي شيعه و انقلاب اسلامي، يذالله هنري لطيفپور، انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1380
مسجد و انقلاب اسلامي، رضا شريفپور، انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامي،1383
مجموعه مقالات همايش علمي «عزت و افتخار حسيني، فرهنگ و تفكر بسيجي»، جلد اول، سازمان تحقيقات و مطالعات بسيج، بهار 1383
چكيده مقالات اولين كنگره بينالمللي «امام خميني و فرهنگ عاشورا»، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره)، خرداد 1374
مجموعه مقالات دومين كنگره بينالمللي ا«مام خميني و فرهنگ عاشورا»، دفتر اول و دوم، موسسه تنظيم و نشر آثار امام خميني (ره)، بهار 1376
http://www.PorsemanNews.ir/fa/News/115/جايگاه-عاشورا-در-تكوين-انقلاب-اسلامي-ايران؟