بزرگنمايي:

ایران پرسمان - چگونه داستایفسکی بخوانیم؟
٤
٠
کافه بوک / فیودور داستایفسکی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین نویسنده‌های تاریخ، در سراسر عمر خود به جز یک کتاب – یادداشت‌های روزانه یک نویسنده – هرآنچه نوشت رمان بود. رمان‌های او هر کدام برای خود یک شاهکار محسوب می‌شوند و تمامی لیست‌های مختلف کتاب‌خوانی – صد کتابی که باید قبل از مرگ خواند، 1001 کتابی که باید در عمر خود بخوانیم و الی آخر – معمولا یک یا دو کتاب از این نویسنده به چشم می‌خورد. در این مطلب، قصد داریم به شما توصیه‌هایی پیرامون خواندن رمان‌های داستایفسکی داشته باشیم و در واقع به این پرسش پاسخ دهیم که چگونه داستایفسکی بخوانیم؟
توجه: طبیعتاً آنچه در این مقاله خواهد آمد صرفا یک پیشنهاد از طرف کافه‌بوک است و نه چیزی بیشتر. ما، به اصطلاح داستایفسکی شناس نیستیم و صرفاً براساس رمان‌ها و کتاب‌هایی که درباره این نویسنده بزرگ نوشته شده است مطالب این مطلب را تنظیم کرده‌ایم. تلاش کردیم در این مطلب به بیشتر کتاب‌های این نویسنده بزرگ اشاره‌ای داشته باشیم اما اگر نکته‌ای از دید ما پنهان ماند، لطفا با کامنت گذاشتن در زیر این مطلب به ما کمک کنید.
در ابتدا نگاهی داشته باشیم به لیستی از رمان‌های برتری که از این نویسنده روس در ایران ترجمه و چاپ شده است، کتاب‌هایی که در ادامه می‌بینید بر اساس زمان چاپ است:
کتاب بیچارگان
کتاب همزاد
کتاب خانم صاحبخانه
کتاب شب‌های روشن
کتاب نیه توچکا
کتاب تحقیر و توهین شده‌ها
کتاب یک اتفاق مسخره
کتاب خاطرات خانه مردگان
کتاب یادداشت‌های زیرزمینی
کتاب جنایت و مکافات
کتاب قمارباز
کتاب ابله
کتاب همیشه شوهر
کتاب شیاطین
کتاب رویای آدم مضحک
کتاب برادران کارامازوف
(تاریخ نگارش و انتشار برخی از کتاب‌های داستایفسکی به شکل دقیق مشخص نیست. به عنوان مثال تاریخ انتشار کتاب بانوی میزبان مشخص نیست و یا کتاب ناشناس که برای اولین بار در 1895 منتشر شد معلوم نیست در چه زمانی نوشته شده است. برخی شروع و شکل‌گیری آن را سال 1954 می‌دانند.)
اگر شما هم (مانند ما) عاشق داستایفسکی هستید «پیشنهاد اول» ما این است: همه این کتاب‌ها را بخوانید. با همین ترتیب زمانی هم اگر بخوانید از کتاب‌های این نویسنده نهایت استفاده را خواهید برد و به شکلی دقیق می‌توانید رشد قلم داستایفسکی را مشاهده کنید. اما ممکن است این کار از عهده همه برنیاید، بنابراین ما در اینجا به برخی از آثار این نویسنده بزرگ اشاره نخواهیم کرد (مثلا به کتاب‌هایی که اهمیت کمتری در فلسفه داستایفسکی دارند، اشاره نمی‌کنیم). البته شما می توانید با خواندن این مطلب یک دید کلی از کتاب‌های داستایفسکی به دست آورید و خود تصمیم بگیرید که بر چه اساسی چه کتاب‌هایی را با چه ترتیبی بخوانید. بنابراین تا آخر این مطلب همراه ما باشید تا بدانیم چگونه داستایفسکی بخوانیم؟
از نظر ترتیب زمانی، رمان‌های داستایفسکی به شکلی است که در بالا به آن اشاره شد. اما اگر از زندگی‌نامه فیودور داستایفسکی مطلع باشید می‌دانید که او در یک برهه زمانی دچار تحولی عمیق شد که این موضوع به وضوح در آثارش نیز مشخص است.
قبل از ادامه مطلب در اینجا این نکته را ذکر کنیم که برای درک بهتر رمان‌های داستایفسکی، بهتر است شما زندگی‌نامه او را (ولو به شکل مختصر) مطالعه کنید. بنابراین بدون در نظر گرفتن اینکه کدام پیشنهاد ما را برای مطالعه داستایفسکی دنبال می‌کنید، مهم است که شما از زندگی داستایفسکی اطلاعاتی کسب کنید. البته می‌توانید در اینترنت زندگی‌نامه داستایفسکی را مطالعه کنید اما اگر به شکل جدی‌تر و عمیق‌تر می‌خواهید مطالعه کنید کتاب داستایفسکی جدال شک و ایمان اثر ادوارد هلت‌کار کتاب مناسبی است که علاوه بر ارائه زندگی‌نامه نویسنده، نقدهایی هم بر کتاب‌های مهم او را شامل می‌شود.
داستایفسکی در سال 1849 به اعدام محکوم شد (هرچند این محکومیت نمادین و فقط برای ترساندن داستایفسکی و عده‌ای دیگر بود اما محکومان چیزی از این موضوع نمی‌دانستند) ولی این حکم در لحظه آخر لغو شد و به ده سال زندان تقلیل پیدا کرد. سپری کردن این مدت زمان در زندان نقطه عطفی در زندگی و آثار نویسنده بود. به طوری که می‌توان آثار او را به قبل و بعد از این دوره تقسیم کرد. داستایفسکی بعد از این دوره شاهکارهایی نوشت که مطالعه برخی از آن‌ها برای هر علاقه‌مند به داستایفسکی ضروری است.
بنابراین «پیشنهاد دوم» ما این است » اگر مطالعه بیشتر کتاب‌های داستایفسکی برای شما سخت است و دوست دارید فقط شاهکارهای او را بخوانید، این چهار رمان را به ترتیب بخوانید:
رمان جنایت و مکافات
رمان ابله
رمان شیاطین
رمان برادران کارامازوف
داستایفسکی بعد از آزاد شدن از زندان 5 شاهکار خلق کرد. کتاب جوان خام پنجمین کتاب است که ما آن را در لیست پیشنهاد دوم قرار ندادیم. این کتاب اگرچه کتاب خوبی است اما به دلایلی از 4 کتابی که اشاره شد ضعیف‌تر است و اتفاقا در فلسفه داستایفسکی هم جایگاه بالایی ندارد. با مراجعه به معرفی کتاب جوان خام می‌توانید دلیل قوی نبودن این رمان را متوجه شوید.
یک نکته درباره پیشنهاد دوم: چهار کتابی که اشاره کردیم به ترتیب بخوانید، از جمله قوی‌ترین و عمیق‌ترین رمان‌های داستایفسکی هستند که شما را شیفته خود می‌کند اما درک این کتاب‌ها کار ساده‌ای نیست. شما می‌توانید این رمان‌ها را بخوانید و حتی اگر خواننده حرفه‌ای نباشید از آن‌ها به شکل گسترده بهره ببرید و بسیاری از دغدغه‌های داستایفسکی را درک کنید اما اگر می‌خواهید فیودور داستایفسکی را عمیق‌تر بشناسید مطالعه این کتاب‌ها کافی نیست. ضمن اینکه اگر خواننده‌ای عادی هستید پیشنهاد می‌کنیم رویه دیگری برای مطالعه را در نظر بگیرید. با ادامه مطلب همراه ما باشید.
فیودور داستایفسکی، در زندان سیبری اتفاقات زیادی را از سر گذراند که به تحول فکری او منجر شد. در این زندان بود که از آدم‌های مختلف ایده گرفت و برخی از شخصیت‌های داستانی خود را نیز خلق کرد. بنابراین مطلع شدن از اینکه در زندان چه بر سر او رفت بسیار مهم است. کما اینکه در کتاب خاطرات خانه مردگان خود داستایفسکی شرحی از این دوران ارائه می‌دهد. همچنین مطالعه کتابی مانند یادداشت‌های زیرزمینی به درک بهتر کتاب جنایت و مکافات می‌انجامد. زیرا بسیاری از منتقدان شخصیت اصلی یادداشت‌های زیرزمینی را در شخصیت اصلی کتاب جنایت و مکافات می‌بینند و آگاهی از افکار این دو شخصیت بسیار مهم است. بدون شک هرکدام از این کتاب‌ها خود به تنهایی در بسیاری از موارد دیگر دارای اهمیت هستند. مثلا والتر کافمن می‌گوید یادداشت‌های زیرزمینی بهترین پیش‌درآمد بر اگزیستانسیالیسم در همه دوران‌هاست. نهایتا اینکه پیشنهاد بعدی ما برای مطالعه آثار داستایفسکی براساس فلسفه او است.
سوزان لی اندرسن می‌گوید داستایفسکیِ فیلسوف، قصد داشت به دو سوال پاسخ دهد: 1- مخمصه انسانی چیست؟ 2- پس با جواب دادن به سوال اول، ما باید با این مخمصه چطور زندگی کنیم؟ سوال اول داستایفسکی را درگیر ژرف‌اندیشی متافیزیکی می‌کند و سوال دوم او را به حوزه اخلاق و زَبَراخلاق می‌کشاند.
بنابراین کتاب‌هایی که در «پیشنهاد سوم» قرار می‌دهیم چنین است:
کتاب همزاد
کتاب یادداشت‌های زیرزمینی
کتاب جنایت و مکافات
کتاب ابله
کتاب شیاطین
کتاب برادران کارامازوف
اگر برای مطالعه داستایفسکی قصد دارید این کتاب‌ها را بخوانید و به معنای واقعی کلمه بفهمید فلسفه داستایفسکی به چه شکل است، مطالعه کتاب فلسفه داستایفسکی نیز بسیار مفید و حتی می‌توان گفت ضروری است. هرچند برای درک بیشتر این نویسنده تا می‌شود باید کتاب و نقد خواند. به عنوان مثال در کتاب برادران کارامازوف، که شاهکار بی‌همتای داستایفسکی است، فصلی به نام مفتش اعظم وجود دارد که نقدهای بسیاری در مورد آن نوشته شده است و حتی الیس ساندوز کتابی به نام آخرالزمان سیاسی، سیاست و مفتش اعظم داستایفسکی در این باره نوشته است.
آخرین پیشنهاد ما از تجربه خود ما در مطالعه داستایفسکی می‌آید. در این مورد قصد داریم کتاب‌های بیشتری نسبت به پیشنهاد دوم و سوم ارائه کنیم اما در مقابل هم نمی‌خواهیم همه کتاب‌های داستایفسکی را در آن قرار دهیم. به طور خلاصه پیشنهاد چهارم ما شامل کتاب‌هایی می‌شود که در عکس بالا دیده می‌شود!
«پیشنهاد چهارم» ما به این شکل است:
در ابتدا کتاب‌های یک اتفاق مسخره، بانوی میزبان و شب‌های روشن را بخوانید. این کتاب‌ها کوتاه و سبک هستند و شما حتی اگر هیچ‌چیزی از داستایفسکی نخوانده باشید مفید هستند. در ادامه رمان بیچارگان را بخوانید، اولین رمان داستایفسکی که خیره‌کننده است. در این میان می‌توانید همزاد، ناشناس و خاطرات خانه مردگان را بخوانید. سپس می‌توانید قمارباز را بخوانید تا رفته‌رفته آماده شوید که به سراغ رمان‌های بزرگ‌تر داستایفسکی بروید. در قدم بعدی یادداشت‌های زیرزمینی را بخوانید تا شگفت‌زده شوید. در اینجا به این نکته اشاره کنم که اگر دو کتاب قمارباز و یادداشت‌های زیرزمینی را با ترجمه حمیدرضا آتش‌برآب بخوانید، می‌توانید تفسیرهایی که در این کتاب‌ها نیز آمده است مطالعه کنید و با عمیق بودن داستایفسکی و رمان او آشنا شوید. بعد از این کتاب‌ها جنایت و مکافات و ابله را بخوانید. شیاطین اما داستان متفاوتی دارد و می‌توانید قبل از جنایت و مکافات هم آن را بخوانید. همچنین جوان خام را نیز می‌توانید در این میان بعد از رمان بیچارگان و قبل از جنایت و مکافات بخوانید اما حتما برای اینکه نهایت لذت را ببرید، رمان برادران کارامازوف را وقتی بخوانید که به طور کامل با داستایفسکی آشنا شده باشید.
پس به این ترتیب، رمان‌هایی که در «پیشنهاد چهارم» قرار می‌گیرند عبارتند از:
یک اتفاق مسخره
بانوی میزبان
شب‌های روشن
بیچارگان
همزاد
ناشناس
خاطرات خانه مردگان
قمارباز
یادداشت‌های زیرزمینی
جوان خام
جنایت و مکافات
ابله
شیاطین
برادران کارامازوف
بد نیست دوباره اشاره کنیم که این موارد صرفاً یک پیشنهاد است. معرفی بیشتر کتاب‌های داستایفسکی در کافه‌بوک وجود دارد و شما می‌توانید به آن‌ها مراجعه کنید و اطلاعات خوب و کافی از هر رمان به دست آورید. نهایتا اینکه خیلی مهم نیست چگونه داستایفسکی بخوانیم؟ و یا کدام پیشنهاد را دنبال کنیم، مهم این است که داستایفسکی بخوانیم.