بزرگنمايي:

ایران پرسمان -
8 ترجمه از یک اثر، «مرشد و مارگریتا» همچنان ترجمه می‌شود!
٠
٠
خبرگزاری کتاب ایران / میخائیل آفاناسیویچ بولگاکُف، نویسنده و نمایشنامه‌نویس مشهور روسی در نیمه‌ اول قرن بیستم است که با خلق رمان «مرشد و مارگاریتا» توانست نام خود را در باشگاه نام‌های ماندگار ادبیات جهان وارد کند و مُهری بر ماندگاری نامش در تاریخ ادبیات بزند. البته بولگاکف نمایشنامه‌های بسیاری نیز نوشته است که «گارد‌های سفید» معروف‌ترین‌ آن‌هاست.
از سوابق بولگاکف که بگذریم، بدون شک، روسیه سرزمین نویسندگان بزرگ است و نویسنده روسی برای مطرح شدن در میان نام‌های ماندگار ادبیات این کشور سخت باید تلاش کند؛ اما وقتی برای یک اثر بیش از 100 کتاب و مقاله نوشته می‌شود، به سادگی می‌توان ادعا کرد که آن اثر در شمار بزرگ‌ترین آثار ادبیات روسیه قرار دارد.
اگر بخواهیم درباره اقبال مخاطبان نسبت به این اثر صحبت کنیم باید بگوییم که این اثر در بسیاری از کشورهای دنیا با استقبال بی‌نظیر مخاطبان همراه بوده و ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. جالب است که بدانید هنگام درگذشت بولگاکف جز همسر و دوستان نزدیکش کسی از وجود این کتاب خبر نداشت و شاید آن زمان نیز، هیچ کدام از افراد آن جمع فکر نمی‌کردند که 25 سال بعد این کتاب یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های جهان باشد. بله 25 سال پس از مرگ نویسنده، رمان مجوز انتشار گرفت و در شمارگان 300 هزار نسخه‌ای چاپ و همه نسخه‌ها در همان شب اول تمام شد. همین اتفاق کافی بود تا روز بعد از انتشار هر نسخه از این کتاب تا صد برابر قیمت فروخته شود. حال با گذشت 52 سال از زمان انتشار این اثر جاویدان، کتاب در کتابفروشی‌های مطرح جهان وجود دارد و علاقه‌مندان می‌توانند آن را به قیمت واقعی تهیه کنند. با این حال شاید کشور ما از معدود کشورهایی باشد که مخاطب می‌تواند چندین ترجمه از این اثر را ببیند و با حق انتخاب دست به خرید بزنند! با اینکه در سال‌های گذشته ترجمه‌ ماندگار عباس میلانی از این اثر منتشر شده است اما تنها در چهار سال گذشته هفت ترجمه دیگر از این کتاب به بازار نشر آمده و به تازگی نیز حمیدرضا آتش‌بر‌آب این اثر را از روسی ترجمه کرده و کتاب از سوی انتشارات پارسه منتشر شده است. همین موضوع بهانه‌ای شد تا به این اثر ماندگار و ترجمه‌هایش و موضوع ترجمه‌های موازی بپردازیم.
نام‌های کتاب:
با اینکه نخستین ترجمه این کتاب از عباس میلانی در دهه 60 و با نام «مرشد و مارگریتا» منتشر شده است؛ اما این اثر تا به امروز چندین بار تغییر نام داده و با نام‌های «مرشد و مارگریتا»، «مرشد و مارگاریتا» و «استاد و مارگریتا» منتشر شده است.
ترجمه‌های منتشر شده:
بر اساس آمار کتابخانه ملی تا به امروز هشت ترجمه از این کتاب منتشر است که به شرح زیر است.

تعداد صفحه:
یکی از نکات جالب در کتاب‌های چاپ شده تعداد صفحه کتاب‌هاست؛ به غیر از کتاب محمدامین فقیه که کتابی مصور است، سایر کتاب‌ها به شکل کامل ترجمه شده‌اند؛ اما تعداد صفحه‌ها بین 423 صفحه تا 624 صفحه متغیر است که با توجه به رقعی بودن همه آثار، می‌توان حدس زد که یا اندازه فونت نوشته‌ها متفاوت است یا مترجمان دست به حذف قسمت‌هایی از کتاب زده‌اند.
رویه نشر:
پرونده ترجمه‌های موازی را در شرایطی بررسی می‌کنیم که روند فعالیت‌های نشر پارسه نشان می‌دهد که این نشر با انجام ترجمه‌های موازی آثار مشکلی ندارد. برای مثال با نگاهی به پوشه کتاب‌های ترجمه این نشر نام‌های آشنایی مانند «لیرشاه»، «تهوع»، «جنایات و مکافات»، «رومئو و ژولیت»، «بینوایان»، «خیانت»، «هزار و یک شب»، «سرود کریسمس»، «هایدی»، «سه خواهر»، «بوسه» و «مرغ دریایی» دیده می‌شود. از طرفی این نشر در کنار ترجمه چندم کتاب‌های مطرح علاقه‌ زیادی نیز به چاپ کتاب‌های مطرح ادبیات کلاسیک فارسی مانند «دیوان حافظ»، «شاهنامه»،‌ «دیوان پروین اعتصامی» و «رباعیات خیام»‌ دارد.
سابقه مترجم:
با نگاهی به کارنامه مترجم جدید «مرشد و مارگاریتا» متوجه می‌شویم که آنها پیش از این از مترجمان بزرگی ترجمه شده‌اند. ترجمه‌های چندم از کتاب‌های مطرحی مانند «مرگ ایوان ایلیچ»، «قمارباز»، «جنایت و مکافات» و «یادداشت‌های زیرزمینی» در کارنامه آتش‌برآب نیز دیده می‌شود. با توجه به اطلاعات موجود، این کتاب تنها نسخه ترجمه شده «مرشد و مارگاریتا» از نسخه روسی است؛ چراکه تا پیش از این، نسخه‌ای از زبان مبدا به فارسی ترجمه نشده بود و هر چه بود از زبان دوم مثل انگلیسی یا فرانسه ترجمه شده است. آتش‌بر‌آب در این اثر مقدمه‌ای منتشر نکرده و توضیحی نیز درباره دلایل ترجمه مجدد این کتاب ارائه نداده است.
نگاه سایر مترجمان:
در ادامه بررسی موضوع ترجمه‌های موازی و در پاسخ به این سوال که آیا نیاز به ترجمه مجدد این کتاب احساس می‌شد یا نه با چند مترجم زبان روسی تماس گرفتیم که با توجه به حساسیت موضوع تمایلی به مصاحبه نداشتند؛ با این حال پیش از این یکی از مترجمان زبان روسی در گفت‌وگویی تلفنی مطرح کرده بود که چند نشر سرشناس بارها به او پیشنهاد ترجمه این اثر را داده‌اند؛ اما او نپذیرفته است؛ چراکه اعتقاد داشته عباس میلانی به قدری این کتاب را خوب ترجمه کرده است که دیگر نیازی به ترجمه مجدد این کتاب حتی از زبان روسی نیست. او می‌گفت که میلانی در ترجمه این کتاب و در پیدا کردن اسامی کتاب مقدس به قدری موفق عمل کرده است که هر کسی از پس این کار برنمی‌آید.