بزرگنمايي:

ایران پرسمان -
وصیت‌نامه مصدق سوخت!
k ١٧
٣٦
روزنامه سازندگی / خبر کوتاه است و عجیب اما واقعی؛ در آتش‌سوزی روز چهارشنبه 26 تیرماه در میدان حسن‌آباد اسناد ارزشمندی از جمله سندهای مربوط به آیت‌الله کاشانی و دکتر محمد مصدق هم در آتش سوختند.
این را نمی‌توان باور کرد که اسناد ثبتی دو تن از تاثیرگذاران تاریخ معاصر ایران در دفترخانه‌ای کوچک و قدیمی نگهداری شوند. دفترخانه‌ای که حتی از کمترین امکانات ایمنی برای حفاظت از خود برخوردار نیست با این حال اسناد تاریخی مهمی را بدون دارا بودن شرایط مناسب در خود جای داده است و اما روز گذشته سکانس پایانی آتش‌سوزی میدان حسن‌آباد رونمایی شد، ماجرایی که به کابوس بیشتر شبیه است تا واقعیت، به شبی تابستانی که نه قرار است سیل بیاید و نه زلزله اما آتش زبانه می‌کشد؛ یکی از بلایای طبیعی این روزها که به تراژدی دوران ما تبدیل شده، همه چیز را حتی وصیت‌نامه دکتر محمد مصدق را می‌سوزاند و دود هوا می‌کند.
سکانس پایانی؛ دفترخانه شماره 39
اما خبر کوتاه را علیرضا پناهی، سردفتر دفترخانه شماره 39 تهران اعلام کرده است؛ او که اسناد رسمی مربوط به دکتر محمد مصدق و آیت‌الله ابوالقاسم کاشانی را سال‌ها در دفترخانه‌اش نگهداری کرده و در آتش‌سوزی میدان حسن‌آباد، دفتر کارش و همه آنچه را نباید می‌سوخت به دست آتش سپرد. پناهی روز گذشته به روابط عمومی کانون سردفتران و دفتریاران گفته است: «در آتش‌سوزی روز چهارشنبه میدان حسن‌آباد بیش از 700 دفتر از دفاتر جاری این دفترخانه سوخت که علاوه بر این تعداد، اسناد ارزشمندی از جمله سندهای مربوط به آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق نیز طعمه حریق شده‌اند.»
پناهی در بخشی از گفت‌وگوی خود تعداد دفاتر قدیمی در تهران و کل کشور را قابل توجه دانسته است و خطر بروز آتش‌سوزی را بلای جان اسناد مهمی که در کشور بایگانی هستند، دانسته است.
تماس تلفنی با محل کار پناهی که همان دفترخانه شماره 39 تهران است بی‌فایده است چون به طور کامل در آتش‌سوزی خسارت دیده است و خط تلفن ثابت دفترخانه قطع شده است. با این حال صحبت کردن با او که بخشی از تاریخ معاصر ایران را نگهداری کرده به زحمت پیدا کردن شماره تلفن همراهش می‌ارزد.
پناهی درباره دلایل وجود سندهایی از دکتر مصدق و آیت‌الله کاشانی در دفترخانه‌اش، به سازندگی می‌گوید: «‌دفترخانه شماره 39 از سال 1309 تا کنون در حال فعالیت است و در ابتدا دفترخانه شماره یک بوده زیرا اولین دفتر ثبت اسناد رسمی است که در تهران فعالیتش را آغاز کرده است اما از زمانی که ری و شمیرانات هم به تهران اضافه شدند به دفترخانه شماره 39 تغییر نام داد.»
او ادامه می‌دهد: «به دلیل نزدیکی این دفترخانه با ساختمان نخست‌وزیری و دیگر ساختمان‌های مهم آن زمان، بسیاری از معاملات و سندهای مهم در این دفترخانه به ثبت رسیده‌اند. ضمن اینکه دکتر مصدق با آقای حسن عنایت که در آن دوران سردفتردار دفترخانه شماره یک بود، باجناق بودند و همین عاملی بود تا تمام اسناد خود را در این دفترخانه ثبت کند. آقای عنایت سردفتر اول دفترخانه رابطه خویشاوندی نزدیکی با دکتر مصدق نخست‌وزیر وقت و دکتر متین‌دفتری وزیر دادگستری داشتند.»
اما پناهی خبر از واقعه شوم دیگری در آتش‌سوزی میدان حسن‌آباد می‌دهد. او می‌گوید: «وصیت‌نامه دکتر محمد مصدق هم در همین دفترخانه تنظیم شده و رونوشت آن در بایگانی دفتر ما نگهداری می‌شد که آن هم در حریق روز چهارشنبه گذشته سوخت.»
اما نام دیگری که روز گذشته در خبر سوختن اسناد مهم در کنار مصدق آمد، مانند همیشه آیت‌الله کاشانی است. اسنادی از او هم در این دفتر بوده که حالا دیگر نیست. سردفتردار دفتر شماره 39 درباره اسنادی که از آیت‌الله ابوالقاسم کاشانی، در آتش‌سوزی از بین رفته‌اند، می‌گوید: «اسناد ایشان هم مربوط به سندهای انتقالی و شخصی بوده و چون آیت‌الله کاشانی در آن زمان به عنوان متولی مسجد امام خمینی(ره) که در آن زمان نامش مسجد شاه بود، فعالیت می‌کرد، بسیاری از سندهای تاریخی مربوط به مسجد امام خمینی (ره) تهران هم در بایگانی بودند که به طور کامل در آتش سوختند.»
پناهی در پاسخ به این سوال که چرا اسنادی با این اهمیت را در بایگانی دفتر نگهداری کرده و آنها را به سازمان میراث فرهنگی تحویل نداده، می‌گوید: «چندین بار از کانون دفترداران و دفتریاران درخواست کردیم که این اسناد تاریخی هستند و این دفاتر باید اسکن شوند اما قبول نکردند. متاسفانه سازمان ثبت اسناد و املاک باید این سندها را اسکن می‌کرد تا به صورت الکترونیک ثبت شوند اما چون هزینه اسکن فراوان بود دفاتر بایگانی را اسکن نکردند و با اینکه بارها اعلام کردیم که در بایگانی دیگر جایی برای نگهداری سندها نیست اما گفتند که باید 80 میلیون تومان هزینه شود و بودجه‌ای برای این کار ندارند، کانون هم هزینه ثبت را نپذیرفت و هر چند بخشی از آیین‌نامه اسکن کردن اسناد رسمی اجرایی شده است اما در مورد سندهایی که پیش از سال 92 به ثبت رسیده‌اند هنوز کاری صورت نگرفته است. هر چند امروز نمایندگانی از سازمان میراث فرهنگی و شهرداری در محل آتش‌سوزی حضور داشتند اما دیگر کار از کار گذشته است.»
اما گویا کسی نه زیر بار آتش‌سوزی که با وجود نزدیک بودن به آتشنشانی خسارات فراوانی را در پی داشت، می‌رود و نه کسی می‌خواهد قبول کند که جای نگهداری اسنادی با این اهمیت در دفتر ثبت اسناد رسمی نیست.
مهدی نجف‌پور، روابط عمومی و از کارشناسان کانون سردفترداران و دفتریاران به سازندگی درباره اهمیت اسنادی که از دکتر مصدق سوخته است، می‌گوید: «همه اسناد رسمی کشور رونوشتی دارند که در دفترخانه نگهداری می‌شوند و اسنادی که از دکتر محمد مصدق و آیت‌الله ابوالقاسم کاشانی در حادثه روز چهارشنبه سوختند مربوط به ملک یا زمینی بوده که خریداری کرده‌اند و رونوشت آن در دفاتر جاری ثبت شده است. بنابراین جزء اسناد مهم به شمار می‌آیند زیرا مشخص می‌کند که این دو تن چه دارایی‌هایی داشته‌اند یا چه معاملاتی را انجام داده‌اند. ضمن اینکه سندهای مهم تاریخی مربوط به دوران معاصر و از افراد صاحب‌نام کشور بوده‌اند.»
اینکه چرا باید اسنادی بااهمیت در یک دفترخانه نگهداری شوند و چرا سازمان میراث فرهنگی برای حفاظت از چنین سندهایی فکری نکرده است، نجف‌پور چنین پاسخ می‌دهد: «سردفترداران از خود همت نشان داده‌اند که بسیاری از این اسناد را تا کنون نگهداری کرده‌اند. با این حال مصوب شده که دفترداران اسناد را از سال 92 تا کنون اسکن کرده و ثبت الکترونیک کنند. البته قرار بود که برای سال‌های پیش از این تاریخ هم سردفترداران سندها را ثبت کنند که به علت بالا بودن تعداد و هزینه ثبت هنوز این اتفاق نیفتاده است.»
سندهایی که در آتش‌سوزی میدان حسن‌آباد سوخته‌اند بخشی از تاریخ معاصر ایران هستند که باید در کتابخانه و موزه اسناد ایران نگهداری می‌شدند نه در جایی که هر حادثه‌ای ممکن است آنها را نابود کند که کرد و تمام شد.
آیا‭ ‬آتش‌سوزی‭ ‬عمدی‭ ‬بود؟
علاوه بر سندهای مهمی که در آتش‌سوزی 26 تیرماه در میدان حسن‌آباد سوختند و دود هوا شدند، بخشی از تاریخ دوران قاجار هم سوخت و حالا گفته می‌شود که این احتمال وجود دارد که حریق به شکلی عمدی اتفاق افتاده باشد. یکی از کاسبان صنف ابزار و یراق‌آلات که در میدان حسن‌آباد مغازه دارد، با شک و تردید به سازندگی می‌گوید: «دو نفر از همکارامون دیدن که آتیش از حیاط پشت شروع شده و حیاط پشتی هم انباره و شایعه‌ای که در موردش هست اینه که به طور عمدی آتیش‌سوزی رو راه انداخته که بتونه حیاط پشتی رو به مغازه‌اش وصل کنه و مغازه رو گسترش بده. من اینو از چند نفری که باهاش در ارتباط هستن، شنیدم اما خب در حد حرفه و ممکنه صحت نداشته باشه.»
اما جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتشنشانی درباره عمدی بودن حادثه شب 26 تیرماه در میدان حسن‌آباد، به سازندگی می‌گوید: «نمی‌توانم تایید کنم و ابعاد حادثه از همان شب توسط کارشناسانی از سازمان آتشنشانی و اداره برق در حال بررسی است و در این مورد با کسبه منطقه هم صحبت شده و باید صبر کنیم تا کارشناسان نظر قطعی بدهند. اگر اجازه انتشار دلایل آتش‌سوزی را داشتیم پس از اعلام رای کارشناسان حتما این کار انجام می‌شود. با این حال هنوز دلایل آتش‌سوزی از سوی این سازمان اعلام نشده است.»
هر چند که ملکی از نامعلوم بودن عوامل آتش‌سوزی تا کنون می‌گوید اما احمد مسجدجامعی، عضو شورای شهر تهران نظر دیگری دارد و روز گذشته در جلسه شورای شهر تهران درباره دلایل آتش‌سوزی میدان حسن آباد گفت: «ظاهراً آتش‌سوزی از یک دفتر اسناد رسمی آغاز شده و به دلیل آن که سقف گنبدهای میدان شیروانی است و از چوب دو لایه استفاده شده، حریق کاغذ و چوب باعث افزایش و سرعت گرفتن سرایت آتش به همه طبقات شده است.»