بزرگنمايي:

ایران پرسمان - کیهان / یکی از مستحبات شرعی، زیارت امامان معصوم و پیامبران(ع) و اهل قبور است.در آموزه های دینی به زیارت اولیای خدا و اهل قبور تاکید فراوان شده است. این تاکید از آن روست که اهداف و آثاری بر این زیارت ها مترتب است که در مطلب حاضر به این اهداف و نیز آداب و احکام آن پرداخته شده است.
اهداف و آثار زیارت
زیارت، دیدار کردن با قصد را گویند که در ریشه این واژه مفهوم میل و گرایش نهفته است؛ گویی زیارت کننده از دیگران روی گردانده و به سوی زیارت شونده تمایل و قصد کرده است(معجم مقاییس اللغه، ج 3، ص 36، «زور») و نیز در معنای زیارت، قصد اکرام زیارت شونده و انس گرفتن با او نیز نهفته است. (المصباح، ج1- 2، ص 260، «زور»)
در آموزه های قرآنی برای انتقال این مفهوم از واژه های «زرتم»، «آمین البیت»، «لتدخلن»، «لاتقم علی قبره» و تعابیری که معنای گفته شده را برساند، استفاده شده است.
زیارت از هر نوعی مانند زیارت کعبه یا امام یا قبور می تواند با اهداف و نیز به انگیزه آثاری انجام شود که مشروع و مقبول پیشگاه الهی است. از جمله اهداف و فلسفه ها و نیز آثاری که قرآن برای زیارت بیان کرده می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. بهره مندی از فضل الهی: دستیابی به فضل و پاداشهای الهی، از اهداف زائران کعبه است.(مائده، آیه 2) پس می توان گفت که یکی از اهداف و فلسفه زیارت، بهره مندی از فضل و پاداش های الهی در دنیا و آخرت است و شخص می خواهد این گونه با تامین رضایت الهی، از فضل الهی بهره مند شود. البته دستیابی به فضل و پاداش الهی مختص به زیارت کعبه نیست، بلکه زیارت امام زنده معصوم(ع) و نیز زیارت قبور پیامبران و امامان معصوم(ع) نیز می تواند به همین هدف و فلسفه انجام شود؛ زیرا ارزش مومن از کعبه برتر و بالاتر است و شکی نیست که پیامبران و امامان معصوم(ع) برترین مومنان در هستی هستند و زیارت ایشان و قبورشان نیز می تواند تامین کننده رضایت الهی و موجب دستیابی به فضل و پاداش های الهی باشد. در یکی از روایات امام صادق(ع) آمده است: المومن اعظم حرمه من الکعبه؛ حرمت مومن از حرمت کعبه بالاتر است(بحار الانوار، ج 74، ص 358؛ الخصال، ج 2، ص 27)؛ پس زیارت مومن برای احترام به او بیشتر از زیارت کعبه ثواب دارد که در بسیاری از روایات به آن اشاره شده است. حضرت فاطمه(س) نقل می کند: لقد قال رسول الله(ص) مثل الامام مثل الکعبه اذ توتی ولا تاتی؛ رسول خدا فرمود: مثل امام، چونان کعبه است که بر گردش می چرخند و او بر گرد چیزی نمی چرخد». (بحارالانوار، ج 36، ص 353) پس باید ماموم برای زیارت امام معصوم(ع) برود همان طوری که برای زیارت کعبه می رود تا این گونه از فضل و ثواب و پاداش های خاص الهی بهره مند شود؛ چنانکه از زیارت کعبه و آثار آن بهره مند می شود. با نگاهی به آموزه های قرآن می توان به این نکته توجه داد که فرقی میان زیارت معصوم مرده یا زنده نیست؛ زیرا آنان آگاه تر و عالم تر و قادرتر به تصرف پس از مرگ هستند و به عنوان شاهدان الهی اعمال مردمان را می بینند و در قیامت شهادت می دهند؛ چرا که آنان مظهر اتم و اکمل الهی هستند و همان طوری که خدا همه چیز را اکنون می بیند، آنان نیز می بینند و گواهی و شهادت می دهند. (توبه، آیه 105)
2. بهره مندی از ثروت و امکانات مادی: زیارت از جمله زیارت کعبه و زیارت معصومان(ع) و مومنان عامل بهره مندی از فضل الهی در مسائل اقتصادی و ثروت مادی است(مائده، آیه 2)؛ زیرا مراد از «یبتغون فضلا» می تواند درخواست افزایش مال باشد. پس این گونه نیست که انسان با زیارت تنها به مسائل معنوی و پاداش های بزرگ اخروی نائل می شود، بلکه این زیارت می تواند در زندگی مادی و دنیوی او نیز تاثیرات مثبت داشته باشد و او را از ثروت و مال غنی سازد.
3. رضایت الهی: یکی دیگراز اهداف زیارت از جمله زیارت کعبه، بهره مندی از رضایت الهی و آثار آن است.(مائده، آیه 2) از نظر آموزه های وحیانی فرقی میان زیارت کعبه و پیامبران و معصومان(ع) نیست، بلکه زیارت معصومان(ع) که برتر از کعبه هستند، برتر و سازنده تر است و رضایت الهی در آن بیشتر از کعبه تبلور و تجلی می کند.
4. درخواست دعا: یکی از اهداف و مقاصد کسانی که به زیارت پیامبر(ص) و معصومان(ع) می روند، درخواست دعا از ایشان و بهره مندی از آن است؛ زیرا این گونه می توانند از مغفرت و رحمت الهی برخوردار شوند؛ چرا که دعای پیامبر(ص) و معصومان(ع) همانند دعای افراد عادی نیست، بلکه دعای ایشان در پیشگاه خدا مقبول است و شخص می تواند این گونه از آثار توبه و مغفرت و رحمت الهی بهره مند شود.(نساء، آیه 64) از نظر آموزه های قرآن، فرقی میان زنده یا غیر زنده بودن معصوم(ع) نیست؛ زیرا آنان شاهدانی الهی هستند(توبه، آیه 105) و می توانند شفاعت کنند و مردم با توسل به ایشان به اهداف و خواسته های خویش می رسند. پس با حضور در سر قبور ایشان می توان از آنان خواست تا برای زائر دعا کنند و خدا نیز به توسل و شفاعت معصوم(ع)، خواسته مطرح شده زائر از زبان معصوم را اجابت می کند.
5. رشد و بهره مندی علمی: زیارت پیامبران و معصومان(ع) به هدف و انگیزه رشد و بهره گیری علمی آنان می تواند انجام شود؛ زیرا آنان درهای علوم الهی هستند.(کهف، آیات 60 تا 66) البته بر اساس روایات متواتر، مومنان به ویژه پیامبران و معصومان(ع) نه تنها دستشان پس از مرگ از دنیا کوتاه نیست، بلکه دستشان نسبت به دنیا بازتر است. معصومان(ع) همانند شهیدان، زنده هستند و به عنوان شاهدان توانایی دیدن را دارند و آنچه را می بینند در قیامت شهادت می دهند.(توبه، آیه 105) بر این اساس، کسانی که به زیارت قبور ایشان می روند، نه تنها از تعلیمات و تزکیه ایشان سود می برند، بلکه آنان موجب رشد علمی و وجودی زائران نیز می شوند.
6. مغفرت الهی: زیارت می تواند به انگیزه بهره مندی از مغفرت و آمرزش الهی انجام شود؛ زیرا زیارت پیامبر(ص) و معصومان به عنوان خلفای آن حضرت(ص) موجب بهره مندی زائر از مغفرت و آمرزش الهی می شود.(حجرات، آیات 2 و 3)
7. پاداش بزرگ الهی: کسی که به زیارت معصومان(ع) می رود همچنین از پاداش بزرگ الهی بهره مند می شود و خدا لطف خاصی به او خواهد داشت.(حجرات، آیه 5)
8. خیر: یکی از آثار زیارت بهره مندی از خیری است که نصیب شخص از این زیارت می شود. زیارت معصوم(ع) این گونه است. خیر نیز به نعمتی گفته می شود که مفید و مناسب با شخص است.(حجرات، آیات 2 و 3)
احکام و آداب زیارت
یکی از احکام پنج گانه را می توان برای زیارت بیان کرد:
1. زیارت واجب: برخی از زیارت ها واجب است؛ چنانکه زیارت خانه خدا برای مستطیع واجب است(آل عمران، آیه 97؛ حج، آیه 27)؛ زیارت پیامبر(ص) و معصومان(ع) برای کسب تعلیم و تزکیه نیز لازم و ضروری است؛ زیرا از تمام اعمال از جمله عمل حج این است که به زیارت معصومان(ع) رفت؛ خدا در قرآن، اکمال دین اسلام و اتمام نعمت را مبتنی بر پذیرش ولایت الهی در قالب ولایت معصومان(ع) دانسته است.(مائده، آیه 3) بنابراین هر عمل عبادی از جمله نماز و روزه و حج می بایست با زیارت معصوم(ع) تمام شود و شخص تحت ولایت معصوم(ع) به انتهای کار خویش برسد و این گونه اکمال و اتمام تحقق یابد.
2. زیارت حرام: زیارت قبور کافران(توبه، آیه 84)، منافقان(همان) و فاسقان از مسلمان(همان) بر پیامبر(ص) حرام و ممنوع بوده است(همان) و اگر حکم به حرمت زیارت قبور فاسقان و منافقان را نتوان برای مومنان بار کرد، ولی می توان گفت که دست کم کراهت دارد که انسان مومن به زیارت کسانی برود که منافق و فاسق هستند؛ حال این زیارت در زمان حیات آنان باشد یا پس از مرگ و حضور بر قبرشان. همچنین از نظر آموزه های قرآن، هرگونه زیارت قبور به قصد تفاخر و تکاثر نیز حرام و ممنوع است و مسلمان و مومن نمی بایست به این انگیزه به زیارت قبور مردگان برود(تکاثر، آیات 1 تا 6)؛ زیرا از تهدید به عذاب جهنم در این آیات، حکم شرعی حرمت استفاده می شود. پس اموری چون فسق و کفر و نفاق و تکاثر و تفاخرجویی از مهم ترین موانع زیارت قبور است.
3. زیارت مستحب: از آیات و نیز روایات معتبر بسیار از جمله سنت و سیره پیامبر(ص) و معصومان(ع) می توان این حکم را استنباط کرد که زیارت قبور مومنان و مسلمانان امری مستحب است؛ زیرا پیامبر(ص) به زیارت اهل قبور می رفتند و برای آنان دعا می کردند، ولی خدا از آن حضرت(ص) خواسته است تا در زیارت خویش این امر را مراعات کند و به سر قبور کافران و منافقان و فاسقان نرود.(توبه، آیه 84) همچنین در روایات است که حضرت فاطمه(ص) به زیارت قبور بقیع و حتی شهدای احد در بیرون شهر مدینه می رفت و در آن جاها عزاداری و گریه و نوحه خوانی داشت.
آداب زیارت قبور
در زیارت کعبه و معصوم و قبور مومنان می بایست آداب خاص آن را مراعات کرد. از آیات قرآن به دست می آید که آداب زیارت به دو دسته تقسیم می شود: آداب مخصوص زائر و آداب مخصوص مزور و زیارت شونده. این آداب عبارتند از:
1. صدای پایین هنگام زیارت: در زیارت امام معصوم(ع) می بایست ادب زیارت رعایت شود و با صدای بلند معصوم(ع) را نطلبید و نخواند.(حجرات، آیات 3 و 5)بر این اساس لازم است در محضر معصوم از درخواست حاجت با صدای بلند و داد و فریاد کردن خودداری شود.
2. ایستادن هنگام زیارت: از دیگر آداب زیارت از جمله زیارت قبور، ایستادن در کنار قبر و دعا و درخواست مغفرت و رحمت برای اهل قبور است؛ چنانکه پیامبر(ص) انجام می داد.(توبه، آیه 84) به نظر می رسد که در زیارت معصوم(ع) نیز می بایست ضمن ایستادن در نزدشان، از آنان خواست تا برای زائر دعا کنند.(همان)
3. درخواست حاجت و دعا: همچنین بر اساس آیات قرآن درخواست دعا و نیایش از معصومان(ع) هنگام زیارتشان یکی از آداب مستحب است.(همان)
4. اذن دخول هنگام زیارت: در زیارت معصوم(ع) چه زنده و چه بر سر قبرشان، می بایست اذن دخول گرفت و همین طور وارد نشد.(احزاب، آیه 53)
5. انتظار برای زیارت: از دیگر آداب زیارت معصوم(ع) انتظار و شکیبایی است تا معصوم(ع) اذن دخول دهد و پیش از آن وارد خانه نشود.(حجرات، آیات 3 و 5)
6. سلام هنگام زیارت: از آداب زیارت سلام کردن است. البته بر معصوم(ع) است تا در سلام پیش دستی کند.(انعام، آیه 54) پس در زیارت معصوم(ع) نه تنها باید سلام کرد، بلکه باید دانست که پیش از سلام دادن، این معصوم(ع) است که بر ایشان سلام کرده است و در حقیقت سلام زائر چیزی جز جواب سلام نیست. در روایت است که معصوم(ع) (حیا کان ام میتا، تسمع کلامی و ترد سلامی)، کلام مرا می شنود و سلام مرا پاسخ می دهد.
7. تبشیر: خدا پیامبر(ص) را مامور کرده تا بر زائران خویش بشارت دهد.(انعام، آیه 54) پس از آداب زیارت از سوی معصوم(ع) آن است که بر زائر تبشیر کند و او را به چیزی بشارت دهد که موجب خشنودی اوست. بی گمان پاسخ و برآوردن حاجات و درخواست های زائران از جمله بشارت های معصوم(ع) است.