بزرگنمايي:

ایران پرسمان -
یک کتاب خوب/ رساله‌ای کوچک در باره فضیلت‌های بزرگ
٦
٠
کافه کتاب / کتاب رساله‌ای کوچک در باب فضیلت‌های بزرگ اثر آندره کنت‌اسپونویل نویسندهٔ و فیلسوف اومانیست فرانسوی است. او متولد پاریس و دارای مدرک دکترا از دانشگاه پانتئون-سوربن و در همین دانشگاه استاد فلسفه است. اسپونویل کودکی و نوجوانی خود را دوران سختی توصیف می‌کند و بازگو می‌کند که زندگی با مادری که برای مدتی طولانی با افسردگی مبارزه می‌کرده و پدری سخت‌گیر، چگونه سبب شده تا سال‌های ابتدایی زندگی خود را با اضطرابی دائمی سپری کند.
اسپونویل تحت‌تأثیر آرای متفکرینی مانند اسپینوزا، مونتنی، مارسل کونش و همین‌طور جهان‌بینیِ بودایی و هندو خط فکری خود را یافته و در طول سه دههٔ اخیر آثاری را در باب فلسفه، اخلاق و روش زندگی به رشته تحریر درآورده است. آثار کنت‌اسپونویل عموماً به طرح سوال‌های ساده در باب زندگی می‌پردازد، معنای زندگی چیست و کجا باید دنبالش گشت؟ خوشبختی چه تعریفی دارد و چگونه در جهانِ آشفتهٔ امروز به دست می‌آید؟ فضیلت‌های اخلاقی چه تعریفی دارند و چرا باید در ایجاد و حفظ آنها کوشید؟ ویژگی برجستهٔ اسپونیول این است که در واقع او مفاهیم و سؤالات فلسفی را با زبانی گویا برای عموم بازگو می‌کند و به این شیوه حضورِ خود را در بستر جامعه حفظ می‌کند.
از اسپونویل تا‌کنون چند کتاب به فارسی ترجمه شده است که در میان آنها رساله‌ای کوچک در باب فضیلت‌های بزرگ مورد اقبال خوانندگان ایرانی قرار گرفته‌ است. این کتاب اولین بار در سال 1385 توسط نشر آگه و با ترجمهٔ دکتر مرتضی کلانتریان از فرانسه به فارسی برگردانده شد و تا به امروز هفت بار تجدید چاپ شده است. اسپونویل در پیشگفتار رساله‌ای کوچک در باب فضیلت‌های بزرگ بیان می‌کند که اعتقاد دارد فضیلت‌ها اگر آموختنی باشند، بیشتر به‌وسیلهٔ سرمشق گرفتن از دیگران صورت می‌گیرد تا از طریق کتاب‌ها و سپس با یک سؤال کتاب خود را آغاز می‌کند: «پس چه لزومی دارد که رساله‌ای در باب فضیلت نگاشته شود؟»
اسپونویل این پرسش را مطرح مى‌کند که چرا باید همیشه متهم کنیم، همیشه افشا کنیم؟ او به‌واقع مانند اسپینوزا اعتقاد دارد که فایده‌ای ندارد که مدام بدی‌ها و شرارت‌ها را افشا کنیم چرا که چنین اخلاقی، اخلاقِ افسردگان است. اسپونویل شرح می‌دهد که فضیلت به‌واقع قدرت است، ولی قدرتی خاص؛ و در ادامه توضیح می‌دهد که فضیلت تلاشی است برای خوب رفتار کردن، که این خوبی را خود این تلاش تعریف می‌کند. رساله‌ای کوچک در باب فضیلت‌های بزرگ به گفته اسپونویل تماماً به اخلاق عملی می‌پردازد.
کتاب رساله‌ای کوچک در باب فضیلت‌های بزرگ
رساله‌ای کوچک در باب فضیلت‌های بزرگ 18 فصل دارد که هرکدام به یک فضیلت اخلاقی می‌پردازد. به‌واقع وجه اشتراک این هجده فضیلت که سبب شده در فهرست اسپونویل در این کتاب موردِبحث قرار بگیرد این است که وجود هرکدام از این گرایش‌های قلبی و روحی در یک فرد احترام اخلاقی‌ای که برای او قائل هستیم را افزایش می‌دهد، و در مقابل نبودشان این احترام را کاهش می‌دهد.
اسپونویل در پرداختن به هر هجده فضیلت جنبهٔ اختصار را رعایت می‌کند و هیچ‌گاه به پیچیده‌گویی و زیاد‌گویی نمی‌افتد. درواقع توضیح می‌دهد که این کتاب را خطاب به تمام قشرهای جامعه نوشته ‌است. نویسنده توضیح می‌دهد که تمامی این هجده فضیلت در وادی اخلاق جای نمی‌گیرد، مانند فضیلتِ ادب یا عشق که به گفته خودش مدت‌هاست از سرزمین اخلاق بیرون رانده شده‌است. ویژگی دیگری که رساله‌ای کوچک در باب فضیلت‌های بزرگ را منحصربه‌فرد می‌سازد این است که اسپونویل آگاهانه به اخلاقِ عملی می‌پردازد تا اخلاقِ نظری، و به‌واقع تاجایی‌که امکان دارد به شرح اخلاقِ زنده مشغول می‌شود تا اخلاق مبتنی بر نظریه‌پردازی.
رساله‌ای کوچک در باب فضیلت‌های بزرگ اثری نیست که به سرعت خوانده شود، و مهم‌تر از آن کتابی نیست که شما را به راحتی رها کند. جملات نه‌چندان پیچیدهٔ اسپونویل پیرامون مباحثی که در نگاه اول عنوانی روزمره و پیش‌پا‌افتاده به‌نظر می‌آید، در ذهن خواننده ته‌نشین می‌شود و تا مدت‌ها باقی می‌ماند. صحبت پیرامون شجاعت، عدالت، دلسوزی و… مانند تمام مباحث کتاب سهل و ممتنع است. سهل بدین معنا که شاید هر خواننده‌ای در نگاه اول معنای آن را بداند و ممتنع از آن جنبه که واکاویِ آن شما را با جنبه‌هایی از تعاریف هر فضیلت روبرو می‌کند که پیش‌تر به آن نیندیشیده بودید.
اسپونویل در بخش‌های مختلف کتاب در شرح هر فضیلت نقلِ‌قول‌ها و ارجاعات متعددی از متکلمین و فلاسفهٔ بیست‌وپنج قرن اخیرِ تاریخ بشر می‌آورد. او از ذکر این نکته پروایی ندارد که به‌واقع تحت تأثیر تعمق و تفحص گذشتگان پیرامون فضیلت‌ها دست به نگاشتن این کتاب برده‌است و در حقیقت به‌شیوه‌ٔ خودش و با امکانات خود تلاش آنان را ادامه داده ‌است.
و اما کلام پایانی در این معرفی کتاب. آنچه مرا بر آن داشت تا جملاتی در معرفی این کتاب بنویسم درگذشت مترجم کتاب دکتر مرتضی کلانتریان است. مترجمی چیره‌دست که آثار بسیاری از نویسندگان معروف جهان را برای اولین‌بار به فارسی ترجمه کرده‌ است. دکتر کلانتریان، مترجم آثار برجسته‌ای مانند وجدان زنو، سیمای زنی در میان جمع، مرگ کثیف و دیدار به قیامت، همواره طبع کم‌نظیری در انتخاب آثار ادبی برای ترجمه داشت. انتخاب معادل‌های فارسی در ترجمهٔ رساله‌ای کوچک در باب فضیلت‌های بزرگ مانند بسیاری از ترجمه‌های ایشان به‌جا و قابل‌فهم است. در انتها این چند سطر را به روح این مترجم فرهیخته که با یک عمر تلاش حرفه‌ای لذت خواندن آثار برجستهٔ ادبیات جهان را به ما چشاند، تقدیم می‌کنم.
فصل‌های هجده‌گانه کتاب: ادب – وفاداری – دوراندیشی – میانه‌روی – شجاعت – عدالت – بخشندگی – دلسوزی – بخشایش – سپاس‌گزاری – افتادگی – سادگی – بردباری – پاکدامنی – نرم‌دلی – حسن‌نیت – شوخ‌طبعی – عشق.
کتاب رساله‌ای کوچک در باب فضیلت‌های بزرگ
جملاتی از متن کتاب رساله‌ای کوچک در باب فضیلت‌های بزرگ
در باب فضیلت وفاداری:
انسان روح نیست مگر توسط خاطره، موجود بشری نیست مگر به وسیلهٔ وفاداری. ای انسان، از فراموش کردن خاطره‌ات حذر کن! روح وفادار، خود روح است.
در باب فضیلت میانه‌روی:
میانه‌روی یک انتظام بخشی خودخواستهٔ میل به زندگی است، تأیید سالم توان وجود داشتن، همان‌طوری که اسپینوزا می‌گفت، به‌ویژه سلطهٔ روح ما بر تمایلات نامعقولِ عواطف و شهوات ما. میانه‌روی یک احساس نیست، بلکه یک اقتدار است، یعنی یک فضیلت است.
در باب فضیلت شجاعت:
انسان از دست خود‌بینی خود خلاص نمی‌شود؛ انسان از اصل لذت بردن رهایی نمی‌یابد. ولی در خدمت کردن به دیگران لذت خود را یافتن، در انجام عمل سخاوتمندانه آرامش خود را پیدا کردن، نه فقط ازخودگذشتگی یا نوع‌دوستی را نفی نمی‌کند بلکه تعریف آن و اصل فضیلت است.
در باب فضیلت بخشندگی:
بخشندگی هم آگاهی از آزادی خویش است (یا از خویشتن خود به عنوان آزاد و مسئول) و هم تصمیم جدی در استفاده از آن به‌نحو مطلوب. پس، آگاهی و اعتماد: آگاهی از آزاد بودن، اعتماد به استفاده‌ای که از این آزادی خواهد شد. به همین خاطر است که بخشندگی احترام به خود را پدید می‌آورد، که بیشتر نتیجهٔ آن است تا اصل آن.
در باب فضیلت سپاس‌گزاری:
سپاس‌گزاری شادی است، این را به تکرار بگوییم، سپاس‌گزاری عشق است: از همین راه به نیکوکاری می‌رسد، که مثل «یک سپاس‌گزاری آغازین، یک سپاس‌گزاری بی‌علت، یک سپاس‌گزاری بی‌قیدوشرط است، مثل خود سپاس‌گزاری که یک نیکوکاری کمکی یا احتمالی است».
در باب فضیلت بردباری:
مسالهٔ بردباری، بیشتر در زمینهٔ تحمل دیدگاه‌های گوناگون پیش می‌آید. به همین خاطر است که بیشتر وقت‌ها، و تقریباً همیشه، مطرح می‌شود. ما بیش از آنچه می‌دانیم نمی‌دانیم، و هر چه می‌دانیم، مستقیم و غیرمستقیم، بستگی به آن چیزی دارد که ما نمی‌دانیم.
در باب فضیلت عشق:
عشق مسالهٔ پیچیده‌ای است که سخن گفتن از آن کار آسانی نیست. انسان آنچه می‌خواهد دوست ندارد بلکه خواهش انسان او را به سوی آن می‌کشاند، و آن‌چه را دوست دارد انتخاب نمی‌کند. انسان چگونه عشق‌ها و خواهش‌هایش را انتخاب می‌کند، حال آنکه نمی‌تواند – ولو از میان خواهش‌های گوناگون، ولو از میان عشق‌های گوناگون – جز با توجه به آن‌ها انتخاب کند؟ عشق سفارشی نیست، و درنتیجه، نمی‌تواند یک وظیفه به شمار آید.
مشخصات کتاب
عنوان: رساله‌ای کوچک در باب فضیلت‌های بزرگ
نویسنده: آندره کنت‌اسپونیول
ترجمه: مرتضی کلانتریان
انتشارات: آگه
تعداد صفحات: 368
قیمت چاپ هفتم: 40 هزار تومان
نویسنده مطلب: محمد احسان فروزیده